Fundacja Rzymska im. J. Z. Umiastowskiej

Fundacja Rzymska im. J. Z. Umiastowskiej

(Fondazione Romana Marchesa J. S. Umiastowska)

Obraz imigracji polskiej w społeczeństwie włoskim nie jest jednolity. Wpływa nań wprawdzie ostatnio zjawisko masowej emigracji zarobkowej, ale przecież istnieje też i działa zakorzenione we Włoszech polskie środowisko, szerzej mało znane, choć bardzo aktywne w życiu kulturalnym, dla którego polska tożsamość jest bardzo ważna. To środowisko określamy mianem Polonia.

Polonia kultywuje tradycję historycznych więzów polsko-włoskich, rodzinnie, środowiskowo lub tylko tożsamościowo i symbolicznie. To o niej pisał jeden z konsulów w Rzymie: „Stara Polonia sprzed 1989 roku wyrastała z dawnej tradycji polskiej kultury i stanowi pomost pomiędzy wielowiekową tradycją imigracyjną we Włoszech a dzisiejszym środowiskiem imigracyjnym”. Obecnie emigracja historyczna niemal całkowicie zintegrowała się ze społeczeństwem włoskim i stanowi trzon środowiska polonijnego.

Związek obu państw znajdujemy w hymnach narodowych. W hymnie polskim wspomina się włoską ziemię, a w hymnie włoskim, polską krew. Co więcej, hymn polski powstał w tym samym roku i mieście, w którym narodził się trójkolorowy sztandar włoski, w 1797 roku w Reggio Emilii.

W 1944 roku powstała w Rzymie Fundacja Rzymska im. J. Z. Umiastowskiej (Fondazione Romana Marchesa J. S. Umiastowska). Fundatorka, Janina Umiastowska, pochodziła z Wileńszczyzny i ta ziemia zawdzięcza jej wiele inicjatyw społeczno-kulturalnych, m.in. ustanowienie w 1922 roku Fundacji Naukowej przy Uniwersytecie Stefana Batorego.

W 1920 roku otrzymała z rąk papieża Benedykta XV tytuł margrabiny. Janina Umiastowska zmarła w Rzymie w 1941 roku, przeznaczając w testamencie swój majątek na założenie Fundacji swego imienia.

Swą konkretną działalność Fundacja rozpoczęła w 1946 roku. W zasięgu jej zainteresowań znaleźli się polscy artyści, którzy po zakończeniu wojny przebywali poza krajem. Organizowano odczyty naukowe oraz wystawy malarstwa, pomagano artystom.

W 1968 roku kierownictwo Fundacji objął Emeryk Hutten-Czapski. Dzięki przyznawanym przez Fundację stypendiów oraz Hospicjum Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich, które on powołał do życia, liczni młodzi naukowcy i działacze z Polski mogli zetknąć się z włoską i europejską nauką i kulturą. Na liście stypendystów Fundacji znajduje się ponad 470 nazwisk. Hospicjum było przez ponad pół wieku przystanią dla Polaków przybywających z Polski Ludowej. Do roku 1989 skorzystało z niego ponad 1500 osób.

Zasługą Emeryka Czapskiego było również utworzenie polskiej kwatery na rzymskim cmentarzu Prima Porta. On sam, jako pierwszy Polak, został tam pochowany w 1979 roku.

Od 1979 roku prezesem Fundacji Rzymskiej jest Stanisław A. Morawski, współzałożyciel powstałego w 1962 roku Centro Esperienze Internazionali, ośrodka pomocy dla Polaków (stypendia, wysyłka książek do kraju, kontakty naukowe polsko-włoskie) oraz w 1973 roku wraz z Wandą Gawrońską, Centro Incontri e Studi Europei, o podobnej działalnosci.

Od 1989 roku podstawowym zadaniem Fundacji jest dokumentowanie obecności i działalności Polaków we Włoszech w XX wieku. Fundacja ma bogatą bibliotekę, specjalizuje się w zbieraniu wydawnictw na temat 2. Korpusu i polonikach włoskich. W swych zbiorach posiada też bogaty zbiór polskich wydawnictw emigracyjnych. Zbiory są skatalogowane w systemie elektronicznym.

Fundacja współpracowała przez wiele lat z Instytutem Sztuki PAN, co zaowocowało wydaniem 2 tomów w serii Monumenta Poloniae in Italia (1994 i 1999), dotyczących polskich nagrobków w kościołach Rzymu i polskich grobów na terenie cmentarzy w Wiecznym Mieście.

Natomiast w ramach współpracy z Biblioteką Narodową i Papieskim Instytutem Studiów Kościelnych dokonano rejestracji i katalogowania starych druków dotyczących Polski w licznych bibliotekach rzymskich. Do tej pory zostały wydane katalogi trzech bibliotek.

Od 2000 roku Fundacja rozpoczęła własną serię wydawniczą Polonica włoskie – Polonica in Italia. W serii tej ukazało się już 13 tomów (w tym 7 tomów w cyklu „Świadectwa-Testimonianze”).

Siedziba Fundacji mieści się przy Via Piemonte 117 w Rzymie. Każda wolna przestrzeń wypełniona jest tam książkami i licznymi tekami z materiałami dokumentującymi stosunki polsko-włoskie. Fundacja udostępnia swą siedzibę oraz zaplecze logistyczne Redakcji Biuletynu Informacyjnego „Polonia Włoska”, organu prasowego Związku Polaków we Włoszech, uczestnicząc od samego początku w tworzeniu Biuletynu, który od 20 lat utrwala obecność Polaków na Półwyspie Apenińskim (do tej pory ukazało się 78 numerów).

Jednym z zadań Fundacji jest popularyzowanie historii 2. Korpusu Wojska Polskiego we Włoszech poprzez organizowanie konferencji naukowych oraz przeprowadzanie wywiadów z polskimi kombatantami i ich rodzinami (utrwalone zarówno w Biuletynie, jak i w cyklu książek „Świadectwa – Testimonianze” (tomy: I, III, VI).

W ostatnich latach dużo miejsca poświęcono w Biuletynie „Polonia Włoska” budowie i otwarciu Muzeum Pamięci 2. Korpusu (dawna nazwa Centrum Informacyjnego na Monte Cassino) – inauguracja Muzeum odbyła się w 2014 roku.

Niewątpliwą zasługą Fundacji jest rozpowszechnianie wiedzy na temat 2. Korpusu wśród Włochów, coraz częściej biorących udział we wspomnianych konferencjach.

Fundacja udostępnia swą siedzibę również Związkowi Polaków we Włoszech, Fundacji Muzeum Pamięci 2. Korpusu Polskiego we Włoszech, Stowarzyszeniu Rodzin Polskich Kombatantów we Włoszech oraz Rzymskiemu Stowarzyszeniu Polsko-Włoskiemu (AIPRO).

Dla portalu Polacy we Włoszech napisała korespondentka z Niemiec, Alina Bala. Autorka tekstu udostępniła również zdjęcia archiwalne.