W tradycji chrześcijańskiej Wielkanoc jest drugim najważniejszym świętem religijnym. Przypada na okres ekwinocjum, kiedy dni zaczynają być coraz dłuższe, a rogrzewające słońce i rosnące temperatury pobudzają odretwiałą naturę, tętniacą nową energią odradzającego się życia. Wiosenne celebrowanie odnowy życia sięgające swymi korzeniami pogańskich czasòw skoncentrowało się i utrwaliło w symbolu jajka – prostej a wymownej formie poczatku istnienia – i jego cyklicznego odnawiania się. Jajko kosmiczne nawiazujące do prymordialnych mitòw stworzenia świata jest w tradycji chrześcijańskiej symbolem Zmartwychwstania Chrystusa i zwycięstwa Wiary… Jego filigranowe, jubilerskie wersje w wykonaniu słynnego artysty złotnika Fabergé, robione na zamòwienie cara Aleksandra III, były materialną nobilitacją tego drobnego rekwizytu religii do rangi klejnotu. Dziś, w ròżnych formach, jego skomercjalizowane wersje czekoladowe z niespodzianką w środku, uszczupliły jego duchowy walor i zredukowały aurę mistycyzmu …
W Umbrii, nazywanej ròwnież “Zielonym Sercem Włoch”, rytualne uroczystości Wielkanocne są nie tylko częścią ludowego folkloru, lecz ròwnież szczerym wyrazem głeboko przeżywanej tajemnicy religijnej. Umbria leżąca w centralnych Włoszech, w pewien sposòb wyizolowana geograficznie i kulturalnie, nie ulegająca bezpośrednim wpływom z zewnątrz, zachowała swòj specyficzny charakter wielowiekowych tradycji. Będąc ziemia mistykòw i świetych (Św. Franciszek z Asyżu, Św. Walentyn z Terni – patron zakochanych, Św. Rita z Cascii, Św. Benedykt z Norcii, Św. Ubaldo z Gubbio) wyròżnia się emocjonalnym zaangażowaniem jej mieszkańcòw w uroczystosci liturgiczne. W okresie Świetego Tygonia we wszystkich większych miastach i miasteczkach odbywają się procesje, Drogi Krzyżowe lub po prostu teatralizowane rekonstrukcje historyczne pasji Chrystusa. Przy świaltłach pochodni, w kostiumach z okresu średniowiecza odtwarzane są pokutnicze orszaki przemierzające głòwne ulice i place. Boso, zakapturzeni, intonując starożytne pieśni, członkowie lokalnych bractw niosą w procesji sztandary reprezentujące świętych lub figury Chrystysa i Maryji. Tak zwana “inchinata” – ich wzajemny, dobrze zsynchronizowany pokłon był zwiastunem pomyślnych zbioròw w bieżącym roku. Ròżnego rodzaju zawody jak “gara con le uova”- konkurs na najtwardsze jajko, czy “ la corsa del Cristo risorto” – wyścig ku czci Zmartwychwstałego Chrystusa – są ludową wersją egzaminu sprawności i umiejetności jakiemu poddawali się najśmielsi członkowie wiejskich społeczności żyjących w ścisłym związku z cyklami natury.
Wiara i tradycja, folklor i żarliwość religijna, świętość i teatralna fikcja mieszają się ze sobą w wielobarwnych orszakach. Wszystko odbywa się w sugestywnej oprawie malowniczej architektury i czarującej intensywną gamą koloròw natury. Przycupnięte na łagodnych, pokrtych aksamitem świeżej roślinności zboczach, małe osady i miasteczka ożywają gamą barw lśniących w promieniach wiosennego słonca, a jaskrawość błekitnego nieba poteguje atmosferę wznisłego uniesienia. Obrazowa, teatralna forma przekazu tradycji możliwa ròwnież dzięki masowej, spontanicznej partycypacji mieszkańcòw, tak popularna w całych Włoszech, jest bardzo upowszechniona w Umbrii, gdzie nie ma zwyczaju zdobienia jajek, a Wielkanoc kojarzy się bardziej z intensywną wonią kwitnących sadòw i eksplozją rozszalalej zieleni…
Umbria jest regionem typowo rolniczym, wiejskim i takie są ròwnież jej wielkanocne tradycje kulinarne. Proste, niewyszukane potrawy mogą jadnak zodowolić ròżne gusta. Podobnie jak w Polsce, poprzedzajacy święta Wielki Post, wyostrzał apetyt, sublimował smak, i dzieki niewyczerpanej włoskiej fantazji w komponowaniu potraw i przypraw uksztaltował dzisiejsze, regionale zwyczaje. Najbardziej znanym specjałem jest Torta di Pasqua (rodzaj słonego ciasta drożdżowego na smalcu, z wtopionymi kawałkami sera) o mocno żòltym kolorze i wysokiem potencjale kalorycznym. Obok wyświeconych jajek i wina, jest głòwnym punktem wielkanocnego śniadania. Zastepując chleb jest spożywana z tutejszym, odpowidnio do klimatu preparowanym baleronem, szynką z Norcii lub salami. Jej populalarnośċ tak się rozpowszechniła, iż weszła do całorocznego, codziennego jadłospisu, a nawet przekroczyła granice regionu.
W wielkanocny obiad na światecznym stole nie może zabraknąć pieczonego jagnięcia. W tradycyjnej wersji jagnię powinno byċ wstępnie obgotowane w wywarze na białym winie, ktòre niweluje specyficzny zapach baraniny, a ponadto poprawia jego walory smakowe. Dodanie takich przypraw jak szałwia, rozmaryn, czosnek dopełnia dzieła…Ostatnie tendencje animalistyczne pròbują zmieniċ zwyczaj zabijania jagniąt dla zaspokojenia świątecznych kaprysów – wziąwszy pod uwagę tak wielką ròżnorodnośċ i obfitośċ innych jarskich specjałòw. Niełatwo jest jednak wpłynąć na mentalnośċ silnie utrwaloną przez tradycję… Spròbujmy jednak osłodzic troche ten gorzki argument…Pomòwmy o wypiekach…Wsròd ciast kròluje jedyna w swiom rodzaju ciaramicola – babka o różowym zabarwieniu pokryta gruba biala czapa bezy.
Z wygladu bardzo efektowna, w smaku jeszcze lepsza. To typowe ciasto z Perugii, zupełnie gdzie indziej nieznane. Jej receptura przez bardzo długo była zazdrośnie strzeżona przez mistrzów sztuki piekarniczej. Bardzo popularna jest również torta pasqualina, rozpowszechniona w Terni – jest to dość tradycyjne ciasto droźdżowe z rodzynkami, idealne jako śniadaniowa opcja. Z serii ciast drożdżowych z rodzynkami, migdałami, owocami kandyzowanymi wywodzi sie również colomba – ciasto w formie gołebicy (symbolu Ducha Świetego) lukrowana na wierzchu, posypana cukrem pudrem lub pokryta czekoladą. Nowoczesny przemysł cukierniczy eksperymentuje wszelkiego rodzaju rozwiazania, by zostawić nam na pamiatkę naturalny izolator biodrowy…No bo jak Święta, to Święta!…każdy pretekst jest dobry, by sobie nie odmówić…
Smacznego! I Wesołego Polskiego Jajka… którego nam tutaj tak brakuje…
Korespondencja z Umbrii, zdjęcia: Małgorzata Kowalewska, Perugia
