Pojęcie inflacji oraz metody ograniczania jej negatywnych skutków w gospodarce.
Opinie ekonomistów na temat inflacji oraz jej definiowanie jest zróżnicowane. Definicja tego zjawiska zależy od poglądów na temat przyczyn inflacji. W literaturze ekonomicznej spotkamy więc wiele pojęć inflacji oraz różne, zależne od przyczyn, metody zwalczania jej niepożądanych skutków.1
W teorii ekonomii wyróżniamy trzy główne stanowiska inflacyjne. Jest to monetarna (neoilościowa), popytowa i kosztowa teoria inflacji.
Teoria monetarna nawiązuje do ilościowej teorii pieniądza. Jej idee sformułowano już w wieku XVIII obserwując napływ złota do Europy i wywołany przez to wzrost cen. Monetaryści uznawali zależności poziomu cen towarów od ilości pieniądza w obiegu.2W XX wieku monetarną teorią inflacji zajmował się I. Fisher, autor równania wymiany towarowej, wyrażającego pogląd, iż ilość pieniądza w obiegu decyduje o poziomie cen towarów na rynku.3 Fischer twierdził, że sfera pieniężna i sfera realna gospodarki są od siebie niezależne, a więc realne wielkości gospodarcze (np. realny dochód narodowy) nie podlegają wpływom czynników pieniężnych lecz zależą od innych czynników realnych takich jak zatrudnienie czy płace realne.
Odmiennego zdania był J.M. Keynes. Keynesiści uważali, że pieniądz,(jego podaż) ma wpływ na realne wielkości gospodarcze, np. oddziałując na stopę procentową, ta zaś powoduje zmiany inwestycji, realnego dochodu narodowego i zatrudnienia.4 Współczesna teoria monetarna zwana neoilościową przedstawiona przez M. Friedmana opiera się na równaniu wymiany, modyfikuje jednak jego założenia.
Na popyt pieniądza wpływa wiele czynników, między innymi panujące w społeczeństwie zwyczaje płatnicze. Ponieważ zwyczaje te zmieniają się powoli, monetaryści uznali, że popyt na pieniądz jest stabilny. Kolejnym założeniem jest przekonanie monetarystów, że podaż pieniądza ma charakter zewnętrzny (egzogeniczny) w stosunku do gospodarki zaś kontrolę nad wielkością podaży pieniądza sprawuje bank centralny wpływając w ten sposób na procesy gospodarcze.
Monetarna teoria inflacji opiera się zatem na przekonaniu, że tempo wzrostu cen zależy od wzrostu podaży pieniądza.5
Jakie są więc metody ograniczania negatywnych skutków inflacji według teorii monetarnej? Głównym środkiem antyinflacyjnym jest zmniejszanie tempa wzrostu podaży pieniądza. Podaż pieniądza znajduje się w gestii banku centralnego. Jest on powołany do kontroli poziomu podaży pieniądza jako instytucja niezależna od rządu, powstrzymująca pokusy polityków do emisji pieniądza bez pokrycia. Przyczyn inflacji monetaryści upatrują więc w błędnych działaniach banku centralnego.
Popytowa teoria inflacji jest ściśle związana ze szkołą keynesistowską a zwłaszcza popytową teorią dochodu narodowego. Według Keynesa faktyczny poziom dochodu narodowego zależy od poziomu agregatowego popytu na towary. W jaki sposób teoria popytowa tłumaczy przyczyny inflacji?
W sytuacji, kiedy agregatowy popyt na towary jest wyższy niż możliwości jego zaspokojenia, powstaje tzw. luka inflacyjna, nadwyżka popytu, której nie da się zrównoważyć wzrostem dochodu narodowego.6 Analiza teorii Keynesa pozwala na następującą interpretację przyczyn inflacji. Pojawienie się luki inflacyjnej w warunkach gdy ceny kształtowane są swobodnie wywołuje inflację, ponieważ dochodzi do wystąpienia konkurencji między nabywcami gdy ilość (podaż) towarów dostępnych na rynku jest niska.
Działania antyinflacyjne w popytowej teorii inflacji koncentrują się na przyczynie występowania wzrostu cen. Skoro przyczyną inflacji jest wzrost popytu, należy ograniczać wzrost agregatowego popytu.7
Teoria monetarna i popytowa nie wyjaśniają jednak przyczyn powstawania inflacji pojawiającej się od lat 50-tych XX wieku w warunkach recesji i bezrobocia oraz nie biorą pod uwagę istnienia monopoli, które w pewnym sensie administrowały cenami i sprawiały, że założenie o elastyczności cen przestało być aktualne.
Teoria kosztowa zakłada, że inflacja jest związana z ogólnym wzrostem kosztów, który jest niezależny od popytu na towary.8 Sposób, w jaki dochodzi do wzrostu cen przy założeniach teorii kosztowej R. Milewski wyjaśnia na przykładzie wzrostu kosztów produkcji. Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa obciążają tym kosztem klienta (odbiorcę), ponieważ wzrost kosztów „przerzucają” na cenę wyrobu gotowego.
Wśród kosztów, których wzrost powoduje inflację wymienia się wiele innych, zaś w zależności od ich rodzaju wyróżnia się współcześnie cztery rodzaje inflacji kosztowej: 1) inflacja płacowa – gdy występuje niezależny od popytu na pracę wzrost płac,
2) inflacja wywołana przez zyski – gdy przedsiębiorstwa o pozycji monopolistycznej podnoszą ceny na swoje wyroby niezależnie od popytu na nie,
3) inflacja wywołana cenami dóbr importowanych – wzrost cen produktów w kraju spowodowany jest wzrostem cen produktów importowanych,
4) inflacja spowodowana przez podatki – wzrost podatków przerzucany jest na ceny produktów.9
Polityka regulująca inflację w teorii kosztowej powinna opierać się zdaniem współczesnych ekonomistów na zmniejszaniu tempa wzrostu kosztów oraz odpowiednich regulacjach antymonopolistycznych, które zredukują wpływ monopoli na ceny i płace.
Historia państw, ich metody postępowania z pieniądzem i sposoby radzenia sobie ze zjawiskiem inflacji oraz jej skutkami pozostaje w kręgu zainteresowań dzisiejszych ekonomistów. Doświadczenia wielu gospodarek borykających się z inflacją pozwoliły na usystematyzowanie wielu zagadnień dotyczących przyczyn inflacji oraz metod ograniczania jej negatywnych wpływów.
Współczesne standardy europejskiej polityki antyinflacyjnej obrazuje podpisany w 1991 roku traktat z Maastricht. Stawia on jasne wymogi państwom strefy euro obligując do twardej polityki budżetowej (niski, nie przekraczający 3% PKB deficyt budżetowy oraz wielkość zadłużenia w stosunku do PKB poniżej poziomu 60%) oraz do zapewnienia formalnej niezależności banków centralnych. 10
Historia inflacji oraz dorobek myśli ekonomicznej wyznaczają także współczesny kierunek i metody polityki antyinflacyjnej. Dzisiejszym celem gospodarczym jest utrzymanie niskiej stopy inflacji poprzez zapewnienie niskiego tempa wzrostu ilości pieniądza.11 Staje się to możliwe dzięki roztropnej i restrykcyjnej polityce fiskalnej, gwarantującej bezpieczeństwo ekonomiczne i wzrost dobrobytu gospodarczego państw oraz ich obywateli.
Opracowanie Anna Czerwinska
1 D .Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2007,
s. 212
2 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy Ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2005, s.418
3 R. Milewski, E. Kwiatkowski, op. cit., s. 420
4 Ibidem, s. 419
5 Ibidem, s. 419
6 Ibidem, s. 421
7 Ibidem, s. 423
8 Wikipedia, www.wikipedia.org/wiki/Inflacja_kosztowa
9 Wikipedia, op. cit.
10 D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, op. cit., s. 240
11 Ibidem, s. 238
Opracowanie: Anna Czerwińska, Economistka i doradca podatkowy we Włoszech, korespondentka ds. ekonomicznych i gospodarczych, autorka bloga Italia&Polonia w Biznesie
