Historia sztuki, archeologia, filozofia? A może zaawansowana fizyka, nauki przyrodnicze, farmacja? W
jakich dziedzinach polscy i włoscy naukowcy najczęściej współpracują? Które z naukowych pytań
wymagają debaty ponad granicami? Czy Polska jest dziś atrakcyjnym krajem dla włoskich badaczy?
Na takie i nie tylko te pytania Stacja Naukowa PAN w Rzymie odpowiada projektem „70 Polish &
Italian Stories. 70 avventure italo-polacche per i 70 anni dell’Accademia Polacca delle Scienze”.
Polska Akademia Nauk obchodzi w tym roku swoje 70 urodziny, a Stacja Naukowa w Rzymie, która
może poszczycić się jeszcze dłuższą historią 1 , włącza się w te obchody rocznicowym projektem,
którego celem jest prezentacja 70 przykładów polsko-włoskiej współpracy naukowej. W mediach
społecznościowych, na profilu www.facebook.com/accademia.polacca, przez cały rok będziemy
przedstawiać projekty, które Włosi i Polacy prowadzą w ramach wspólnych projektów badawczych
bądź stypendiów realizowanych w kraju partnerskim. Już dziś można zapoznać się z blisko 20
projektami, a z każdym tygodniem ich baza będzie się powiększać.
Tradycyjnym obszarem współdziałania naszych naukowców były nauki humanistyczne i społeczne
oraz sztuka. Taki też przez lata był profil Stacji Naukowej w Rzymie – prowadzono tu projekty
archeologiczne, historyczne, w tym z zakresu historii sztuki. Dzięki temu powstało wiele publikacji,
między innymi cykl wydawniczy „Conferenze”, wieńczący naukowe debaty odbywające się w Stacji.
Dziś jednak współpraca naukowa między naszymi krajami realizowana jest znacznie szerzej, a gdyby
popatrzeć, gdzie powstaje najwięcej wspólnych publikacji, które są kluczowym efektem pracy
naukowców, na czoło wysuwają się przede wszystkim medycyna, fizyka oraz nauki przyrodnicze.
Co ciekawe, w poprzednim programie ramowym Unii Europejskiej Horyzont 2020, Włosi byli dla
Polaków drugimi partnerami badawczymi, zaraz po badaczach niemieckich.
Tyle o statystykach; najciekawsze są jednak konkretne przykłady, pokazujące jak przebiega
współpraca i jakie problemy pomaga rozwiązać. Uogólniając, można by powiedzieć, że od tych
najpoważniejszych, po zupełnie nieoczywiste, od ratujących życie, przez poprawiające jego jakość, po
takie, które służą duchowej sferze człowieka i zaspokajają jego ciekawość.
Dzięki doskonałemu stypendium w Istituto di Chimica Biomolecolare Consiglio Nazionale delle
Ricerche (CNR) prof. Katarzyna Starowicz-Bubak rozwija dziś w krakowskim Instytucie Farmakologii PAN innowacyjne metody leczenia bólu przewlekłego.
Głównym celem jej badań jest podniesienie skuteczności leczenia bólu neuropatycznego oraz bólu związanego z osteoartrozą (chorobą zwyrodnieniową stawów) – dwóch najczęściej występujących zespołów bólu przewlekłego, przez ukierunkowanie terapii na endogenny układ kanabinoidowy. Jak sama podkreśla, kierunek i techniki badawcze zawdzięcza włoskim kolegom, pracującym w laboratorium u stóp Wezuwiusza.
Z kolei w Instytucie Chemii Fizycznej PAN dr Marco Costantini, współpracujący z dr Cesare Gargioli z
Uniwersytetu Tor Vergata w Rzymie, z dużym powodzeniem wytwarza substytut mięśnia na bazie
biokompatybilnego żelu, który strukturą przypomina makaron spaghetti. Badacze opracowali
technikę biodruku 3D, która umożliwia przetwarzanie farb zawierających prekursorowe komórki
mięśniowe pochodzenia zwierzęcego lub uzyskane od pacjentów oraz prekursorowe biopolimery
hydrożelowe.
Podobnie jak w przypadku coraz popularniejszych obecnie drukarek 3D, wytworzono trójwymiarowe konstrukcje o strukturze biomimetycznej, które po krótkim okresie dojrzewania in vitro wykazały zdolność do wytworzenia sztucznego mięśnia zdolnego do skurczu, czyli rozwinięcia siły. W szczególności konstruktory wykazały dużą zdolność do regeneracji in vivo. W ciągu zaledwie 20 dni od wszczepienia implantu udało się zregenerować w modelu mysim uszkodzony mięsień piszczelowy przedni do 90% jego objętości, zarówno pod względem masy, jak i siły. “Mamy nadzieję, że ta technologia niebawem będzie gotowa do zastosowania klinicznego u ludzi” – mówi dr Marco Costantini.
Połączenie wiedzy strukturalnej i morfologicznej zespołu włoskiego z wiedzą spektroskopową zespołu
polskiego to z kolei atuty współpracy pomiędzy Instytutem Niskich Temperatur i Badań
Strukturalnych PAN a Uniwersytetem Ca’ Foscari w Wenecji. Badacze, pod kierunkiem prof. Łukasza
Marciniaka, poszukują stabilnych termicznie i wydajnych luminoforów NIR, które mają być
zastosowane w diodach pc-LED NIR do wykorzystania w przemyśle rolniczym lub do kontroli jakości
żywności.
Matematycy pracują wspólnie nad mechanizmami podejmowania decyzji w warunkach niepewności,
biolodzy poszukują metod zwiększenia odporności roślin na stres, by chronić uprawy i zwiększać ich
wydajność, a jak dziś wygląda współpraca w naukach humanistycznych i społecznych? W tych
obszarach badacze analizują zjawiska społeczne, które zmieniają naszą rzeczywistość – poszukują
metod optymalnego przygotowania kadry naukowej do wyzwań związanych z rozwojem
społeczeństwa informatycznego, zajmują się ochroną różnorodności językowej, sprawdzają
mechanizmy funkcjonowania szkolnictwa wyższego w różnych uwarunkowaniach prawnych.
Te przykłady można mnożyć, a wynik z pewnością przewyższy zakładane na ten rok 70 opisów.
Zapraszamy Państwa do zapoznawania się z nimi na profilu Accademia Polacca, gdzie przedstawiamy
je w prostej i przystępnej formie. Bo jakkolwiek skomplikowana nie byłaby nauka, jak
zawansowanych laboratoriów by nie potrzebowała, trzeba pamiętać o tym, że celem badań jest
zdobywanie nowej wiedzy, która leży u podstaw nowych rozwiązań, zadawanie pytań, a czasem
kwestionowanie dotychczasowych odpowiedzi. Każdy, nawet niewielki eksperyment, posuwa naszą
wiedzę o krok dalej; czasem potwierdza przypuszczenia naukowców, a innym razem pokazuje, że nie
mieli racji. I to także jest cenna wiedza, pozwalającą szukać innych prawidłowości, modyfikować
odczynniki, metody, całe koncepcje.
Te małe kroki zmieniają jakość naszego życia – czasem niepostrzeżenie, a innym razem z
towarzyszeniem i wielkim zainteresowaniem mediów, tak jak w przypadku wyczekiwanej szczepionki
na Covid. Nauka pozwala kontrolować ruchy sejsmiczne, leczyć uciążliwe choroby, wyjaśniać zjawiska
społeczne. A dzięki współpracy naukowej, swobodnemu przepływowi idei i wymianie doświadczeń, dzięki możliwości korzystania z laboratoriów w różnych krajach, efekty są szybsze i lepsze niż jeszcze
kilka dekad temu.
Za 70-cioma przykładami polsko-włoskiej współpracy stoją duże zespoły i granty, a niekiedy po prostu
przyjaźnie nawiązane podczas konferencji, po latach skutkujące regularną wymianą studentów i
naukowców. Zapraszamy Państwa do świata nauki; a tam nie tylko uchylamy dla Was drzwi
laboratoriów, ale też… wchodzimy na śląskie podwórka, by podejrzeć sztukę ulicy, która – wbrew
pozorom – wcale nie jest odległa od kanonicznych dzieł wielkich twórców.
Agnieszka Stefaniak-Hrycko
Dyrektor Stacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk w Rzymie
