Na scenie ulubienica publiczności, przed kamerą – gwiazda. Powtarzała: „Wszystko można ofiarować Panu Bogu, także pracę aktorską”. Ale najwięcej ofiarowała Mu, pielęgnując troskliwie przez lata nieuleczalnie chorego męża.
.
.
Jako dziecko marzyła, by w jasełkach zagrać aniołka, ale zawsze powierzano jej rolę diabełka. Podobnie było w warszawskim Gimnazjum im. Klementyny Hoffmanowej: tutaj także omijały ją role amantek, za to powierzano jej role znacznie trudniejsze – męskie. Nie grała więc Klary w Zemście Fredry, lecz Papkina. W inscenizacji Trylogii ominęła ją wymarzona rola Oleńki, za to całkiem przekonująco wypadła jako Zagłoba. Wtedy zrodziła się w niej myśl, że aktorstwo jest po to, aby błyszczeć na scenie. Jest czymś na kształt powołania. Po latach mówiła: „Miałam wybór: albo aktorka, albo zakonnica. Aktorstwo wcale tak bardzo nie odbiega od zakonnictwa. Jedno i drugie polega na poświęceniu”.
Na egzaminie do Instytutu Sztuki Teatralnej wybitny aktor i reżyser Aleksander Zelwerowicz kazał jej zagrać staruszkę, która niesie worek kartofli; te się jej nagle rozsypują i starowinka próbuje je pozbierać. Po wykonaniu tej etiudki spytała sparaliżowana z tremy, czy „może być”. „Przyjdziesz za tydzień, to się dowiesz” – rzucił Zelwerowicz. Za tydzień była na liście przyjętych. Na studiach Irena niemal co roku wygrywała wewnętrzne konkursy recytatorskie, zdobywając w nagrodę 50 złotych. Tyle wynosiła wówczas pensja wykwalifikowanej służącej i – jedna setna gaży popularnej aktorki. Kiedy pierwszy raz przyniosła do domu tyle pieniędzy, mama od razu zaznaczyła: „Dobrze byłoby, moje dziecko, abyś jeszcze i za rok wygrała ten konkurs. Bardzo by się nam te pieniądze przydały”.
Świerszcz, który przemówił
Po studiach marzył jej się angaż do poważnego teatru i role na miarę Marii Stuart, ale pracę dostała w kabarecie Cyrulik Warszawski, gdzie na początek zagrała tytułową rolę w adaptacji opowiadania Karola Dickensa Świerszcz za kominem. Rola Świerszcza była niema, a Irena wolała jednak role mówione. Udzielała się więc w radiu, które nawet utworzyło – specjalnie dla niej – pierwszy w historii tej instytucji etat „radiowej aktorki”.
Podczas okupacji w Warszawie zarabiała na życie jako kelnerka albo kosmetyczka. W powstaniu była łączniczką, a gdy odniosła meldunek, recytowała w szpitalach wiersze dla rannych powstańców. Przed nią śpiewał Mieczysław Fogg, a po niej swoje felietony czytał Stefan Wiechecki „Wiech”. Po powstaniu udało się jej uciec z transportu, który wysyłano do Auschwitz.
Po wojnie upomniało się o nią warszawskie radio, gdzie Jeremi Przybora (później Kabaret Starszych Panów) stworzył dla niej postać Wdowy Eufemii, która miała wieczne kłopoty z niesfornym synem Mundziem, którego grał Tadeusz Fijewski. Audycja była tak popularna, że można jej było w Warszawie wysłuchać w całości, spacerując ulicą w letni wieczór. Z otwartych okien dobiegał bowiem z każdej strony głos Wdowy Eufemii. Naprawdę wielką popularność we współpracy z Jeremim Przyborą Irena Kwiatkowska zdobyła jednak dopiero po piętnastu latach jako gwiazda telewizyjnego Kabaretu Starszych Panów.
No i teatr. Znowu scena oddana lekkiej muzie – Teatr Syrena. Miała tu pani Irena poważną konkurentkę w osobie Hanki Bielickiej. Krążyły legendy o tym, jak te panie się nawzajem nie znoszą, ponieważ muszą walczyć o tę samą widownię. Wprawdzie przez lata dzieliły jedną garderobę, ale do końca zwracały się do siebie per „pani”.
Kobieta Pracująca „oferuje domokrążne szycie spodni z materiałów powierzonych”
Od połowy lat 60. pani Irena wiele występowała dla Polonii, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Była tam wręcz uwielbiana. Ona sama również kochała te polonijne estrady. A poza wszystkim w trakcie tych występów zarabiała ogromne – w porównaniu z gażami w Polsce – pieniądze. Za kilka występów w Chicago można było żyć w Polsce przez cały rok na dość wysokiej stopie. Dzięki tym koncertom polonijnym stać było panią Irenę na niebywały luksus w dobie PRL-u – najpierw na kupno samochodu wartburg, a potem nawet na mazdę 303, którą jeździła przez 13 lat.
Ogólnopolską widownię zawojowała Kwiatkowska dzięki telewizji. W serialu Jerzego Gruzy Wojna domowa ona i Alina Janowska grały mamę i ciocię dorastających nastolatków. W każdym odcinku pojawiał się też Jarema Stępowski, który stukał do drzwi i pytał: „Czy jest suchy chleb dla konia?”. W serialu Czterdziestolatek Jerzy Gruza nawiązał do tych wstawek i wprowadził postać Kobiety Pracującej w wykonaniu Ireny Kwiatkowskiej. Ta powtarzała slogany z plakatów i doprowadzała partyjną propagandę do granic absurdu: „Mąż zdradza? Świetnie, wspierajmy męża w tym dziele! Wszak zadowolony mąż jest źródłem satysfakcji każdej żony!”. Jej rolę w serialu wyjaśniał Jerzy Gruza: „Myśmy mieli bardzo ograniczony teren życiowy. Wszyscy mieli te same książki, takie same półki, takie same tapczany, żyliśmy w takich samych mieszkaniach, jeździliśmy małymi fiatami w takich samych kolorach. Doświadczenia wszystkich były bardzo podobne. No i stąd ta Kobieta Pracująca, która zbierała te doświadczenia, bo wiele w życiu przeszła”.
Dźwigając prywatny krzyż
Kiedy został wprowadzony stan wojenny, odmówiła występów w telewizji. W tym czasie coraz bardziej absorbowała ją postępująca choroba męża – Bolesława Kielskiego. „Tak naprawdę jedyną miłością mojego życia był mój mąż” – powie pani Irena po latach. Ślub odbył się w 1948 roku. Kiedy wychodziła za mąż, miała już 34 lata i małżonkowie postanowili, że skupią się wyłącznie na „projekcie”, jakim była Irena Kwiatkowska. Nieszczęście spadło zimą 1983 roku. Pan Bolesław poślizgnął się, wychodząc z domu na ulicę, i uderzył – niegroźnie, jak się wydawało – głową o trotuar. Przechodnie pomogli mu wstać, szybko doszedł do siebie. O tym drobiazgu nie wspomniał nawet żonie. Wywiązał się drobny krwiak mózgu, który jednak rozwijał się powoli choć nieustępliwie. Zaczęło się chodzenie o lasce, później z pomocą balkonika, wózka inwalidzkiego, a w końcu pan Bolesław już tylko leżał. Powoli tracił wzrok, słuch, choć rozumiał, co się dookoła niego dzieje. Na 10 lat Irena stała się sumienną piastunką własnego męża. A że choroba pociągała za sobą ogromne koszty, musiała nieustannie występować, by wystarczało na kurację. Grała intensywnie do osiemdziesiątki. Wtedy z przemęczenia zdarzało się jej nawet zemdleć. Nie rezygnowała jednak ze spektakli, ponieważ obawiała się, że brak pieniędzy skróci życie jej męża.
Po 96. urodzinach pani Irena zaczęła mieć kłopoty z pamięcią, traciła orientację w czasie, gubiła się w terenie. Rodzina w jej mieszkaniu porozwieszała kartki z ogromnymi napisami: „Ciociu, nie wychodź sama z domu!”. W końcu zamieszkała w Domu Aktora Weterana w Skolimowie. W 97. urodziny i w 75-lecie pracy artystycznej 17 września 2009 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył Irenę Kwiatkowską Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Dekoracji w imieniu głowy państwa dokonała w Skolimowie Pierwsza Dama Maria Kaczyńska.
Irena Kwiatkowska odeszła 3 marca 2011 roku.
Kiedy pod koniec życia zapraszano ją na występy w różne strony Polski, prosiła, aby w miarę możliwości wybrać dla niej hotel w pobliżu kościoła. Wyjaśniała: „Nie, ja nie chcę się o nic modlić. Ja chcę tylko dziękować”.
Tekst Wiesław Kot, doktor nauk humanistycznych ze specjalnością literatura współczesna, profesor uniwersytecki SWPS, krytyk filmowy i publicysta. Autor ponad 30 książek, w tym ostatnio wydanej: „Manewry miłosne. Najsłynniejsze romanse polskiego filmu”.
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2023 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
