W dniu 8 września 2023 r. na zamku w Vigevano we Włoszech odbył się wernisaż wystawy „Bona Sforza i jej potomkowie”. To na tym zamku niedaleko Mediolanu 3 lutego 1494 r. urodziła się Bona. Wystawa została przygotowana przez Archiwum Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwo Rapperswilskie, a sfinansowana przez Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie.
Składa się z 9 plansz przedstawiających królową Bonę, jej męża, dzieci, wnuków i prawnuków.
Przez cały okres swojego panowania w Polsce królowa Bona Sforza (1494 – 1557) dążyła do wzrostu potęgi dynastii Jagiellonów. Pragnęła by stali się równie potężni, a może bardziej niż Habsburgowie. Jej polityka była zdecydowanie antyniemiecka, choć nie zawsze skuteczna.
8 sierpnia 1526 r. zginął pod Mohaczem w walce z Turkami Ludwik Jagiellończyk (bratanek Zygmunta Starego), król Czech i Węgier. Był bezdzietny. Królowa natychmiast rozpoczęła wielką akcję na rzecz osadzenia dynastii jagiellońskiej na Węgrzech i w Czechach. Pragnęła by jej mąż przejął obie korony. Stanowisko króla było jak zawsze chwiejne. Kiedy wreszcie udało jej się go przekonać było już za późno. Sukces odniósł Ferdynand Habsburg, którego 23 października 1526 r. wybrano królem Czech. Podobnym niepowodzeniem Polaków zakończyła się mało energiczna akcja na Węgrzech, gdzie 10 listopada królem obwołano Jana Zapolyę, później zaś, 17 grudnia, także Ferdynanda Habsburga.
Do realizacji swoich planów potrzebowała Bona synów. Pech chciał, że urodziła cztery córki i tylko jednego syna Zygmunta Augusta. Jesienią 1527 r. Bona będąc w piątym miesiącu ciąży podczas wypadku na polowaniu urodziła przedwcześnie syna Olbrachta, który zmarł tego samego dnia. W wyniku urazów i komplikacji po wypadku królowa nie mogła mieć już później dzieci. Liczyła wówczas dopiero trzydzieści trzy lata.
Wydaje się, że była rozgoryczona i zirytowana faktem, że nie mogła wzmocnić dynastii dając życie kilku przynajmniej synom, lecz rodziła córkę za córką. Jej największym przywiązaniem cieszył się Zygmunt August, którego faworyzowała kosztem córek. Syn był przyszłością dynastii, córki nie miały dla tej dynastii tak istotnego znaczenia. I tu kolejny tragizm Bony. Ukochany syn, który tak wiele jej zawdzięczał, odepchnął ją bezwzględnie. I ku jej rozpaczy pozostał bezdzietny. To wraz z jego śmiercią w 1572 r. skończyła się dynastia Jagiellonów.
Natomiast córki, tak przez nią zdominowane, którym poświęcała mniej uwagi zostały królowymi. Izabela – królową Węgier, Katarzyna – królową Szwecji, Anna – królową Polski.
.
.
A Zofia tylko księżną Brunszwiku. Izabela, Katarzyna, Anna osiągnęły najwyższe ówczesne godności – koronę, ale ich życie było pełne tragizmu. Natomiast Zofia, „tylko” księżna żyła spokojnie u boku starego męża w prowincjonalnym księstwie niemieckim.
Po córkach Katarzynie i Izabeli królowa Bona miała troje wnuków: Jana Zygmunta Zapolyę (syna Izabeli) oraz Zygmunta III Wazę i Annę Wazównę (dzieci Katarzyny).
.
.
Poznała jedynie syna Izabeli – Jana Zygmunta, który został pierwszym księciem Siedmiogrodu.
Prawnuków Bona doczekała się tylko od Zygmunta III Wazy, albowiem Jan Zygmunt i Anna zmarli bezpotomnie. Zygmunt III Waza z obu małżeństw z Habsburżankami miał 12 dzieci w tym 7 synów. Dwóch z nich zostało królami Polski : Władysław IV i Jan Kazimierz, dwóch biskupami, Aleksander Karol zapowiadający się najlepiej z braci zmarł młodo, dwóch umarło w dzieciństwie. Jedyna córka, Anna Katarzyna, która dożyła wieku dorosłego została żoną Fryderyka Wilhelma, przyszłego palatyna Renu. Po urodzeniu martwego syna, Anna Katarzyna popadła w depresję i dewocję. Zmarła młodo, nie mając już więcej dzieci.
Ostatnim potomkiem królowej Bony był praprawnuk Zygmunt Kazimierz Waza, syn Władysława IV. Było to dziecko niezwykle utalentowane. Niestety, chłopiec zmarł na czerwonkę w 1647 r. mając siedem lat. Po śmierci syna król Władysław IV pogrążył się w tak wielkim bólu, że nie wziął udziału w pogrzebie królewicza w Krakowie. Więcej dzieci już nie miał.
.
.
Wraz ze śmiercią Zygmunta Kazimierza skończył się ród zapoczątkowany w 1518 r. małżeństwem Bony i Zygmunta Starego.
Był jeszcze nieślubny praprawnuk, syn Władysława IV i mieszczki lwowskiej Jadwigi Łuszkowskiej – Władysław Konstanty, który nie miał żadnych szans na objęcie tronu polskiego. Wiele podróżował po Europie, przebywał w Rzymie na dworze papieży. Pod koniec życia został mianowany szambelanem papieskim. Zmarł w 1698 r. bezpotomnie.
Wystawa była pokazywana w Polsce na zamku w Liwie, domu starostów w Chęcinach, w Pałacu Staszica i w Bibliotece Publicznej im. Z.J. Rumla na Pradze Południe.
W 2024 r. wystawa ma być prezentowana w Bari, miejscu śmierci królowej Bony.
„Izabela Węgierska i jej rodzina”
20 października 2023 r. odbył się w Pałacu Staszica wernisaż wystawy „Izabela Węgierska i jej rodzina”. Wystawa została przygotowana przez Towarzystwo Rapperswilskie, Polski Instytut Badawczy i Muzeum w Budapeszcie oraz Archiwum PAN, zaś sfinansowana przez Instytut Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka.
Wystawa składa się z 9 plansz, które przedstawiają królową Izabelę, jej rodziców, rodzeństwo, męża i syna.
Izabela Jagiellonka (Węgierska) (1519 – 1559) była najstarszym dzieckiem króla Zygmunta Starego i królowej Bony Sforza. Dzieciństwo i młodość królewna spędziła w Krakowie, gdzie otrzymała staranne wykształcenie. W 1539 r. Izabela została wydana za mąż za króla Węgier Jana Zapolye. Po bezpotomnej śmierci pod Mohaczem króla węgierskiego i czeskiego Ludwika Jagiellończyka królem Węgier zostali obwołani Ferdynand Habsburg, cesarski brat (wybrany przez partię prohabsburską) i Jan Zapolya wpływowy magnat węgierski (wybrany przez partię narodową). Między rywalami rozgorzały walki. Jan Zapolya nie dysponując siłą militarną do pokonania Habsburga szukał zbliżenia z Polską. W1538 r. w Wielkim Waradynie został podpisany układ między Zapolya i Habsburgiem, bardzo niekorzystny dla Zapolyi i jego ewentualnej rodziny. Węgry podzielone zostały między Zapolyę i Ferdynanda, którzy nosili tytuł królów węgierskich, ale po śmierci Zapolyi należąca do niego część kraju przejść miała na Habsburgów. Wdowa po nim i dzieci miały jedynie prawo do dóbr na Spiszu, podniesionych do rangi księstwa. Tak więc tron węgierski był bardzo niepewny, a sam Zapolya był zmęczonym życiem starcem. Dodatkowo Węgry były uzależnione od Turcji. Zagorzałą zwolenniczką tego małżeństwa była królowa Bona, zdecydowanie i konsekwentnie nastawiona antyhabsbursko. W małżeństwie córki z Węgrem widziała szansę na zmuszenie Zygmunta Starego do udzielenia pomocy Zapolyi. Król nie chciał jednak wciągać Polski do wojny.
Życie małżeńskie Izabeli trwało niecałe półtora roku. Królowa urodziła syna Jana Zygmunta, a w dwa tygodnie później Jan Zapolya zmarł. Królem obwołano Jana Zygmunta, regencję miała sprawować Izabela. Było to pogwałcenie umowy z Wielkiego Waradynu. Rozpoczęła się wojna austriacko-węgierska, której kres położył najazd Turków, od lat sojuszników Zapolyi i wrogów Habsburgów. Turcy rozbili wojska Ferdynanda stojące pod Budą. Jednak nadzieje Węgrów, że sułtan udzielił im pomocy bezinteresownie okazały się płonne. Sułtan uważający Węgry za swoją strefę wpływów tylko część królestwa oddał Izabeli. Był to Siedmiogród i pas ziemi nad Cisą, resztę ziem zamienił na paszalik turecki. W 1541 r. Izabela opuściła Budę i odtąd następne dziesięć lat władała Siedmiogrodem, krainą słabo rozwiniętą gospodarczo i niezintegrowaną w zwarty organizm państwowy, zamieszkałą przez ludność różnowyznaniową.
Polityka Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nie była korzystna dla Izabeli. I ojciec i brat nie chcieli zatargu z Wiedniem.
W 1551 r. Izabela została zmuszona do opuszczenia Siedmiogrodu i powróciła do Polski. Do Siedmiogrodu wróciła dopiero w 1556 r., gdy stany siedmiogrodzkie odrzuciły panowanie habsburskie i powierzyły jej godność regentki. Ponieważ Ferdynand musiał walczyć w tym czasie z najazdem tureckim na swych ziemiach, nie był w stanie zbrojnie zapobiec objęciu przez królową włądzy. Królowa żyła już tylko trzy lata. Zmarła w 1559 r. przeżywszy ledwie czterdzieści lat. Niewątpliwie była postacią tragiczną. Układ polityczny w jakim się znalazła – słabe Węgry między ekspansywnymi potęgami Habsburgów i Turków – nie dawał nawet politykom bardziej doświadczonym wielkiego pola manewru. Izabela jednak stawiała czoło wydarzeniom z podziwu godnym męstwem.
Panowanie Jana Zygmunta (1540- 1571) było dramatycznym pasmem trosk i lawirowaniem między Wiedniem a Stambułem. Ostatecznie Zapolya w 1570 r. musiał zrzec się tytułu króla Węgier, nosząc odtąd tytuł księcia Siedmiogrodu. Ponadto zapewnił Habsburgom prawo dziedziczenia po sobie na wypadek swej bezpotomnej śmierci. Zmarł niedługo potem, młodo, mając zaledwie trzydzieści jeden lat. Dość powszechnie mówiono, że Zapolya został otruty przez Habsburgów.
W listopadzie i grudniu wystawa będzie prezentowana w Budapeszcie w Polskim Instytucie Badawczym i Muzeum.
„Solura na dawnych pocztówkach”
15 października 2023 r w. Solurze (Szwajcaria) w Zentralbibliothek odbył się wernisaż wystawy „Solura na dawnych pocztówkach”. Wystawa została przygotowana przez Towarzystwo Rapperswilskie, Archiwum PAN, Muzeum Tadeusza Kościuszki w Solurze, zaś sfinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
.
.
Wystawa liczy 7 plansz, które prezentują zabytki Solury przedstawione na XIX-wiecznych kartach pocztowych z zasobu Zentralbibliothek Solothurn.
Solura to miasto położone w północno-zachodniej Szwajcarii nad rzeką Aare jest stolicą szwajcarskiego baroku. Początki miasta sięgają I wieku, kiedy to Rzymianie założyli tu swoją kolonię, która z biegiem czasu rozrosła się w obóz warowny zwany Castrum Salodurum. Po upadku Cesarstwa osada stała się częścią Królestwa Franków w czasie rządów których rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy. W 1218 r. Solura uzyskała status wolnego miasta W 1481 r. przystąpiła do Konfederacji Szwajcarskiej jako jedenasty kanton. W XVI w. mimo rozprzestrzeniającej się reformacji, miasto pozostało przy katolicyzmie. Wtedy też na przeszło dwa stulecia Solura stała się siedzibą katolickich ambasadorów Francji. Ostatni francuski ambasador opuścił Solurę w 1792 r. po upadku monarchii. Dla miasta nastały trudne czasy. Wszystko zmieniło się w 1857 r., kiedy do Solury dotarła kolej. Miasto w szybkim tempie rozwinęło się w ważny ośrodek przemysłowy.
Jednym z symboli Solury jest liczba 11, co związane jest z tym, że kanton Solury jako jedenasty został przyłączony do Konfederacji Szwajcarskiej. Liczba ta jest nierozerwalnie związana z historycznymi budowlami miasta. Jest tu 11 wież, 11 kościołów, 11 fontann, katedra ma 11 ołtarzy i dzwonów. Jeden z miejskich zegarów na cyferblacie nie ma dwunastki.
Ostatnie dwa lata swojego życia spędził w Solurze Tadeusz Kościuszko. Tu też zmarł w 1817 r. W mieszkaniu , w którym żył i zmarł powstało w 1936 r. Muzeum im. Tadeusza Kościuszki. W Muzeum znajdują są cenne pamiątki związane z Tadeuszem Kościuszką i jego epoką w postaci oryginalnych dokumentów, rysunków, planów, obrazów, przedmiotów osobistych. Opiekę i zarząd nad Muzeum sprawuje od początku jego istnienia Towarzystwo Kościuszkowskie, powstałe w 1936 r.
W listopadzie 2023 r. wystawa będzie prezentowana w Muzeum Tadeusza Kościuszki w Solurze.
Korespondencja Izabela Gass
