Inflacja w historii gospodarczej.
Zjawisko inflacji, tak bardzo poruszające nas współcześnie i wywierające wpływ na indywidualne decyzje konsumentów jak i politykę rządów państw w gospodarce światowej, jest znane niemal od momentu pojawienia się pieniądza.
Fascynująca historia rozkwitu i upadku państw oraz mocarstw na przełomie wielu wieków ściśle wiąże się z umiejętnością gospodarowania pieniądzem.
Temat inflacji, w opinii społecznej często postrzegany jako zjawisko negatywne, jest dziś bardzo często omawianym i emocjonującym nas aspektem makroekonomicznym. Informacje o inflacji mają wpływ na nasze decyzje zakupowe, sposób zabezpieczania oszczędności, na budowanie dobrobytu indywidualnych rodzin oraz gospodarek państwowych.
Niniejszy tekst ma na celu przedstawienie zjawiska inflacji w perspektywie historycznej wraz z analizą definicji inflacji, skupiając się na jej aspekcie poznawczym (ujęciu teoretycznym) oraz aplikacyjnym (skutkach inflacji oraz sposobach jej kontroli przez rządy)1
Wpływ inflacji na losy państw i imperiów-zarys historyczny.
Do momentu wynalezienia pieniądza papierowego , środkiem wymiany były najpierw towary, następnie kruszce, potem bita z zawartością kruszców moneta. W okresie gdy transakcje rozliczano za pomocą monet, powszechny wzrost cen mógł być spowodowany albo przez zwiększenie ilości kruszców albo zmniejszenie ich ilości w monecie2.
Gdy sięgniemy do wydarzeń historycznych oraz polityki i postępowania władców wobec pieniądza, jesteśmy w stanie prześledzić jaki miało ono wpływ na wzrost cen i zasobność ich skarbca.
Fascynującym przykładem pojawiania się inflacji w okresie starożytnym jest Imperium Rzymskie. Marcin Szaleniec w artykule „Historia Inflacji” przytacza informacje o wzroście cen w okresie, kiedy Aleksander Wielki dokonywał swoich podbojów. Po zdobyciu Persji, z ogromnych zasobów złota, które weszło w posiadanie Aleksandra, kazał on wybić monety, by zapłacić żołd swoim wojskom. W ten sposób uwolnił ogromne ilości złota, co spowodowało, że ceny w Azji wzrosły dwukrotnie.
Inflacja pojawiła się w Imperium Rzymskim w analogicznej sytuacji, kiedy Juliusz Cezar złupił Galię.
Łupienie obcych skarbców nie było jednak jedyną przyczyną pojawiania się inflacji.
Władcy chcąc pokryć wydatki państwowe, które np. w Rzymie były znacznie większe niż dochody, dopuszczali się procederu „psucia monety”, emitując pieniądz zawierający mniej szlachetnego kruszcu wyglądający identycznie jak monety bite wcześniej. Naturalną reakcją na taki proceder był fakt, że sprzedający żądali więcej niepełnowartościowych monet za swoje towary.
Walutą w Imperium Rzymskim był srebrny denar, który przez kolejnych cesarzy był bity z coraz mniejszą ilością srebra a coraz większą domieszką miedzi. Zachowały się informacje, jaki miało to wpływ na ceny. w Imperium. Szacuje się, że inflacja w Rzymie sięgała okresowo nawet 20 % rocznie. W chylącym się ku upadkowi Imperium płacono już nie monetami ale woreczkami monet miedzianych, co w końcu spowodowało całkowite zaprzestanie używania monet i powrót do wymiany barterowej.3
Wynalazkiem, który umożliwił pojawienie się inflacji o zaskakująco wysokich rozmiarach, było odkrycie pieniądza papierowego. Miało ono miejsce w Chinach. Tamtejsi kupcy emitowali banknoty papierowe. Powstały one w prowincji Syczuan i na początku jedynie tam były akceptowane jako środek wymiany. Pieniądzem narodowym w Chinach stały się dopiero banknoty emitowane przez skarb cesarski. Początkowo były one wymienialne na kruszce a wielkość emisji nie przekraczała państwowych rezerw metali.
Chińscy cesarze zaczęli w podobny sposób „rozwiązywać” kłopoty finansowe państwa jak robili to Rzymianie. W Chinach było to nawet łatwiejsze technicznie. Nie trzeba było bić monety z małowartościowego metalu, wystarczyło dodrukować papierowy pieniądz w dowolnej ilości, nie bacząc na zgromadzoną w skarbcu wielkość zabezpieczenia w kruszcach. Reakcją na takie postępowanie był natychmiastowy wzrost cen i niechęć ludzi do rozliczania transakcji w pieniądzu, który bardzo szybko tracił na wartości.
Najbardziej spektakularne przypadki inflacji w Europie odnotowano w XVIII w. po wprowadzeniu pieniądza papierowego a następnie w okresie po pierwszej wojnie światowej.
Pierwszym krajem europejskim, który wprowadził pieniądz papierowy była Szwecja. Głównym stosowanym przez nią środkiem wymiany były wcześniej monety miedziane, niewygodne w użyciu przy większych transakcjach., stąd pomysł zastosowania banknotów.
Analogicznie do Chin, rząd szwedzki rozpoczął emisję pieniądza papierowego początkowo całkowicie wymienialnego na miedź. Emisją banknotów zajmowały się najpierw banki komercyjne, następnie stało się to rolą banku centralnego.
Swoje potrzeby finansowe szwedzki rząd zaczął zaspakajać w sposób podobny do tego którzy stosowali cesarze chińscy. Zwiększał liczbę emitowanych banknotów przez bank centralny a w 1759 roku zupełnie zawiesił wymienialność pieniądza papierowego na miedź. Stało się to powodem inflacji, która zrujnowała majątki wielu Szwedów i doprowadziła do utraty władzy przez partię rządzącą.
W historii inflacji europejskiej emocjonujący przebieg miały dzieje Francji w okresie regencji Filipa II Orleańskiego sprawującego rządy w imieniu małoletniego wówczas Ludwika XV. Obejmując władzę w państwie będącym na granicy bankructwa, regent zwrócił się o pomoc do szkockiego aferzysty Johna Lawa, który twierdził, że zna receptę na kłopoty gospodarcze Francji. Metodą miało być szybkie zwielokrotnienie ilości pieniądza przez ich wydrukowanie, czym był projekt banku akcyjnego z 1715 r. opartego na biletach państwa.4 Law sprawił, że emitowane obligacje rządowe i akcje założonej przez niego Kompanii Zachodniej (Compagnie d`Occident) z monopolem na kolonizację Luizjany mającej obfitować w złoża złota i srebra, doprowadziły Francję do spekulacyjnego szału. Za akcję Kompanii Zachodniej o nominale 500 liwrów płacono nawet 18000 liwrów. Akcje można było nabyć jedynie za banknoty emitowane przez bank Lawa, tzw. Bank Generale. Jego kasy w niespotykanym tempie zapełniały się złotymi i srebrnymi monetami Francuzów, którzy uwierzyli w realizację ogromnych zysków z bogactw Luizjany.
Gorączki, którą nazwano„bańką spekulacyjną Missisipi” nie dało się powstrzymać. W Luizjanie nie było ani złota ani srebra, zaś Kompania nie była w stanie wypłacić obiecanych dywidend. Jej akcje zaczęły spadać a razem z nią traciły wartość oparte na nich banknoty. Inflacja, która była następstwem tych wydarzeń, doprowadziła do bankructwa wiele francuskich rodzin i pozostawiła gospodarkę Francji w rozpaczliwej sytuacji co najmniej do okresu rewolucji francuskiej.
Zasługującym na wyjątkową uwagę przykładem upadku pieniądza na niewyobrażalną wręcz skalę była inflacja w Niemczech po pierwszej wojnie światowej. Wzrost cen, który rozpoczął się tam jeszcze podczas wojny, nabrał niesłychanie wielkiego tempa w pierwszych latach po wojnie. Aby wypłacić powojenne kontrybucje i pokryć wydatki państwa, rząd niemiecki emitował banknoty bez pokrycia. W celu zobrazowania skali inflacji jaka dotknęła w okresie powojennym Niemcy, wystarczy porównać cenę chleba. W 1914 roku za jeden bochenek płacono 19 fenigów, pod koniec wojny 26 fenigów, w 1923 roku cena wzrosła do 700 marek, żeby po paru miesiącach osiągnąć poziom 630 milionów marek. Tego samego roku miliony wyszły z użycia, gdyż w listopadzie 1923 cena bochenka chleba sięgnęła 80 miliardów marek5.
Szalejąca powojenna hiperinflacja w Niemczech spowodowała utratę wszelkich oszczędności obywateli co dla narodu niemieckiego było dodatkowo pogrążającym doświadczeniem po przegranej wojnie.
Rekordzistą w dotychczasowej historii, który osiągnął największy poziom inflacji pozostają Węgry.
Polityka monetarna tego kraju po II wojnie światowej doprowadziła do inflacji rzędu 41,9 tysiąca bilionów procent w skali miesiąca, co oznaczało, że ceny podwajały się w przeciągu około 15 godzin. W 1946 roku banknotem o największym nominale na Węgrzech było 100 trylionów pengo, gdzie jeden trylion to jedynka z osiemnastoma zerami. W 1946 roku wprowadzano forinta o wartości czterystu tysięcy kwadrylionów pengo (gdzie kwadrylion to jedynka z 24 zerami). Przyjęty przelicznik wynosił więc 1:400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 6
Powyższe przykłady występowania inflacji w tak rozległym czasowo ujęciu historycznym dowodzą, że proces ten może dotyczyć każdej gospodarki, tej słabej jak i tej doskonale rozwiniętej zaś doświadczenia państw dotkniętych inflacją powinny być podpowiedzią dla innych unikania podobnych zagrożeń w przyszłości. Warto jest zatem przyjrzeć się bliżej metodom badania pojęcia inflacji przez ekonomistów, poszukiwaniem jej przyczyn i metod ograniczania jej negatywnych skutków.
1 R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005
2 Marcin Szaleniec, Historia Inflacji, www.nbpportal.pl
3 Marcin Szaleniec, op. cit., str.2
4 Wikipedia,www.wikipedia.org/wiki/Filip_II_Burbon
5Marcin Szaleniec, Historia Inflacji cz. IV, www.nbp.portal.pl
6 Wikipedia,www.wikipedia.org/wiki/Hiperinflacja.
Opracowanie: Anna Czerwińska, Economistka i doradca podatkowy we Włoszech, korespondentka ds. ekonomicznych i gospodarczych, autorka bloga Italia&Polonia w Biznesie
