Realizowany z sukcesem od 2019 r. projekt „Citri et Aurea” rozwija się znakomicie, podobnie jak współpraca pomiędzy Galerią Uffizi a Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Na początku września odbyło się specjalistyczne seminarium z udziałem włoskich i polskich kuratorów dziedzictwa botanicznego i ogrodów historycznych. Podczas wydarzenia zaprezentowano osiągnięcia obu krajów w konserwacji zabytkowych ogrodów i kolekcji cytrusów.
Umocnienie kontaktów dyplomatycznych pomiędzy dworami wielkiego księcia Toskanii Kosmy III Medyceusza i króla Jana III po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem zaowocowało przesłaniem do Wilanowa ośmiu skrzyń roślin w 1684 r. Wśród gatunków wymienionych w źródłach znajduje się m.in. cytryna lumia zwana Jabłkiem Adama (Citrus lumia ‘Pomum Adami’), wręczana w tamtych czasach w dowód przyjaźni. Delikatny transport pokonał ponad 1600 km trudnej drogi z Florencji do Warszawy. Niezwykła historia roślin sprzed prawie 340 lat stała się przyczynkiem do rozpoczęcia współpracy pomiędzy Ogrodami Boboli zarządzanymi przez Galerię Uffizi a Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie dotyczącej historycznych kolekcji cytrusów.
Ogrody Boboli mogą poszczycić się niezwykłą kolekcją cytrusów, uznawaną za jeden z najważniejszych zbiorów w Europie. Obejmuje ona przeszło 500 donic z drzewami cytrusowymi ok. 60 różnych odmian, spośród których ponad 20 stanowią dawne odmiany z czasów Medyceuszy. Do dziś rośliny utrzymywane są z zachowaniem tradycyjnych metod uprawy oraz toskańskiego rzemiosła.
Specjaliści Ogrodów Boboli swoją ekspercką wiedzą wesprą zespół muzeum w Wilanowie w realizacji niezwykle trudnego przedsięwzięcia – rekonstrukcji kolekcji historycznych odmian cytrusów. Proces jej odtwarzania rozpoczęto w 2016 r., gdy w ogrodzie barokowym pojawiło się 38 drzew pomarańczowych umieszczonych w charakterystycznych dębowych donicach malowanych w biało-zielone pasy. Wilanowska kolekcja liczy obecnie ponad 100 egzemplarzy cytrusów w 7 gatunkach i stanowi rzadki w Polsce zbiór drzew oranżeryjnych.
W pierwszym etapie projektu „Citri et Aurea”, zrealizowanym w 2019 r., troje pracowników wilanowskiego muzeum przybyło do Florencji z wizytą studyjną, aby zapoznać się z tradycyjnymi metodami uprawy oraz toskańskim rzemiosłem ogrodowym. Przyjazd stał się okazją do wymiany wiedzy i doświadczeń w zakresie konserwacji ogrodów historycznych i kolekcji drzew cytrusowych.
W tym roku podczas polsko-włoskiego seminarium ogrodowego online, które odbyło się na początku września, zaprezentowano osiągnięcia instytucji obu krajów na polu konserwacji zabytkowych ogrodów i kolekcji cytrusów. W wydarzeniu wzięli udział znakomici eksperci i praktycy pracujący dla historycznych rezydencji. Galerię Uffizi we Florencji reprezentowała dr Bianca Maria Landi, koordynatorka Ogrodów Boboli i kuratorka dziedzictwa botanicznego, oraz arch. Paola Ruggieri, kuratorka dziedzictwa architektonicznego, z wykładem poświęconym konserwacji, ochronie i rewaloryzacji Ogrodów Boboli. O 470-letnich tradycjach tamtejszej historycznej kolekcji cytrusów z perspektywy roślin i architektury opowiedział Gianni Simonti, ogrodnik Ogrodów Boboli. Jacek Kuśmierski, specjalista ds. ogrodów historycznych Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przybliżył przeszłość i przyszłość wilanowskiej kolekcji cytrusów a Łukasz Przybylak, kierownik ogrodów, zaprezentował historię i dalsze perspektywy rewaloryzacyjne wilanowskiego ogrodu oranżeryjnego. Muzeum w Nieborowie i Arkadii reprezentowała Agnieszka Chmielewska z Działu Zieleni z wykładem poświęconym faktom i mitom tamtejszej kolekcji cytrusów. Seminarium zakończyła prezentacja Beaty Kańskiej, kierowniczki ogrodów Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, która omówiła 250-letnią historię łazienkowskich oranżerii i kolekcji roślin cytrusowych.
Seminarium ogrodowe „Citri et Aurea” realizowany przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i Galerię Uffizi we Florencji to unikatowy przykład współpracy pomiędzy Polską a Włochami w obszarze sztuki ogrodowej. Prof. Dorota Folga-Januszewska, zastępca dyrektora Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, przypomina: Florencja i Rzym to chyba najczęściej występujące w polskiej literaturze miasta-ideały, do których jeżdżono po piękno, nauki, rozrywkę, ale także po owoce natury i ogrodowe wizje. Od XVI w. zapisano tysiące kart notatkami z wypraw włoskich owocujących architekturą, malarstwem, rzeźbą, ale przede wszystkim sztuka ogrodów. Wilanów: pałac-muzeum i otaczające go ogrody są znakomitym przykładem tej tradycji. Nasze Muzeum, w którym tradycja kuchni jest traktowana równie badawczo i naukowo jak historia wszelkich innych sztuk – jest z pewnością miejscem, w którym doświadczenie projektu „Citri et Aurea” znakomicie wpisuje się w historię zmysłów, doznań i wrażeń.
Dyrektor Galerii Uffizi, Eike Schmidt, powiedział: Projekt “Citri at Aurea” napawa mnie dumą ponieważ pozwala przyszłościowo myśleć o owocnej i trwającej od pokoleń wymianie kulturalnej między Polską a Włochami, zainicjowanej w epoce baroku przez księcia Toskanii Kosmę III Medyceusza.
Dzięki współpracy partnerskiej między Ogrodami Boboli i Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, ta trwająca od wieków wymiana doświadczeń i sprawdzonych rozwiązań – skoncentrowana na ogrodnictwie, w ogólnym znaczeniu, a w szczególności na kolekcji drzew cytrusowych i ich pielęgnacji – mogła zostać skutecznie wznowiona.
Moja satysfakcja jest tym większa, że dzisiaj, mimo trudnego momentu w historii nas wszystkich spowodowanego pandemią, która radykalnie zmieniła nasze życie, możemy, dzięki technologii cyfrowej, uczestniczyć i dzielić się doświadczeniami zdobytymi przez nasz Dział Botaniki.
Pozdrawiam wszystkich przyjaciół w Polsce w imieniu własnym oraz w imieniu Galerii Uffizi, z życzeniami, aby nasza społeczność, w tym momencie funkcjonująca jedynie na płaszczyźnie wirtualnej, mogła powrócić w najbliższej przyszłości do tradycyjnej formy spotkań.
Nagrania wykładów są dostępne na kanale YouTube Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i na kanale Youtube Galerii Uffizi we Florencji.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego w ramach Programu „Kultura Inspirująca”. Partnerem
strategicznym projektu jest Galeria Uffizi we Florencji. Inicjatywę
wspierają polskie placówki we Włoszech – Instytut Polski i Stacja Naukowa
Polskiej Akademii Nauk w Rzymie. Patronami seminarium są Włoski
Instytut Kultury w Warszawie, Europejski Szlak Ogrodów Historycznych
oraz Polska Organizacja Turystyczna. Patronat medialny sprawuje polsko-
włoski magazyn „Gazzetta Italia”.
Źródło: Galeria Uffizi we Florencji, Muzeum Pałacu Króla Jana III w
Wilanowie
Seminario polacco-italiano sul giardino “Citri et aurea”
Il progetto “Citri et Aurea”, avviato con successo nel 2019,
continua con eccellenti sviluppi, alla pari della collaborazione fra le
Gallerie degli Uffizi e il Museo del Palazzo del Re Jan III di
Wilanów. All’inizio di settembre ha avuto luogo un seminario
specialistico al quale hanno partecipato i tecnici e gli specialist
curatori del patrimonio botanico italiani e polacchi operanti presso
i giardini storici. Nel corso del seminario, sono stati presentati i
risultati ottenuti da entrambi i paesi nell’ambito delle attività di
conservazione dei giardini e della collezione di agrumi.
Il consolidamento dei contatti diplomatici tra le corti del granduca di
Toscana Cosimo III de’ Medici e di Re Jan III dopo la vittoriosa battaglia di
Vienna portò, nel 1684, all’invio di otto casse di piante a Wilanów. Tra le
varietà menzionate nelle fonti troviamo il limone lumia chiamato Pomo
d’Adamo (Citrus lumia ’Pomum Adami’), che veniva donato a quei tempi
come prova di amicizia. Il delicato carico percorse gli oltre 1600 km della
difficile strada da Firenze a Varsavia. La straordinaria storia delle piante di
quasi 340 anni fa ha contribuito all’avvio della collaborazione imperniata
sulle storiche collezioni di agrumi tra il Giardino di Boboli, afferente alle
Gallerie degli Uffizi, e il Museo del Palazzo del Re Jan III a Wilanów.
Il Giardino di Boboli può vantare un’eccezionale collezione di agrumi,
considerata una delle più importanti raccolte a livello europeo. Comprende
oltre 500 vasi con alberi di agrumi di circa 60 varietà diverse, tra le quali
oltre 20 costituiscono antiche varietà del periodo dei Medici. Le piante
vengono conservate affidandosi tuttora a metodi di coltivazione
tradizionali e all’arte toscana del giardino.
Gli specialisti del Giardino di Boboli, con le loro conoscenze specialistiche,
supporteranno il team del museo di Wilanów nella realizzazione di
un’impresa estremamente complessa – ricostruire la collezione delle
varietà storiche di agrumi. Il processo di ripristino delle antiche varietà ha
preso il via nel 2016, quando nel giardino barocco sono comparsi 38
aranci, collocati in caratteristici vasi di quercia dipinti a strisce bianche e
verdi. La collezione Wilanów conta attualmente oltre 100 esemplari di
agrumi di 7 specie e rappresenta una rara collezione in Polonia di alberi da
orangerie.
Nella prima fase del progetto “Citri et Aurea”, realizzata nel 2019, tre
dipendenti del museo di Wilanów si sono recati a Firenze in visita di studio
per apprendere i metodi di coltivazione tradizionali e l’arte toscana del
giardino. La visita è stata l’occasione per scambiare conoscenze ed
esperienze nel campo della conservazione dei giardini storici e delle
collezioni di alberi di agrumi.
Quest’anno, nel corso del seminario italo-polacco avente per tema i
giardini, svoltosi online all’inizio di settembre, sono stati presentati i
risultati ottenuti dalle istituzioni dei due paesi nell’ambito delle opere di
conservazione dei giardini e della collezione di agrumi. All’evento hanno
partecipato gli esperti e professionisti che hanno lavorato presso la storica
residenza. A rappresentare le Gallerie degli Uffizi a Firenze sono stati: la
dott.ssa Bianca Maria Landi, coordinatrice del Giardino di Boboli e
Curatrice del Patrimonio botanico, l’arch. Paola Ruggieri, Curatrice del
Patrimonio architettonico, le quali hanno parlato della conservazione,
tutela e valorizzazione del Giardino di Boboli. Per quanto concerne la
prospettiva delle piante e dell’architettura inerente alla secolare tradizione
della collezione di agrumi che vanta ben 470 anni di storia, a parlarne è
stato Gianni Simonti, giardiniere del Giardino di Boboli. Jacek Kuśmierski,
specialista dei giardini monumentali del Museo del Palazzo di Re Giovanni
III a Wilanów, ha parlato del passato e del futuro della collezione di
agrumi del luogo. Łukasz Przybylak, direttore dei giardini di Wilanów, ha
presentato la storia e delle prospettive di rivalutazione del giardino
dell’Aranciera. Il Museo di Nieborów ed Arkadia è stato presentato da
Agnieszka Chmielewska del Dipartimento per la Tutela Ambientale, la
quale ha spiegato fatti e miti connessi alla collezione di agrumi del luogo.
Il seminario si è concluso con la presentazione di Beata Kańska, direttrice
del giardino del Museo del Parco Łazienki Królewskie di Varsavia, che ha
raccontato dei 250 anni di storia del parco di Łazienki e della collezione di
agrumi.
Il seminario sui giardini „Citri et Aurea” realizzato dal Museo del Palazzo di
Re Giovanni III a Wilanów e dalle Gallerie degli Uffizi a Firenze sono uno
straordinario esempio di collaborazione tra la Polonia e l’Italia nell’ambito
dell’arte dei giardini. La Prof.ssa Dorota Folga-Januszewska, vice direttrice
del Museo del Palazzo di Re Giovanni III a Wilanów, rammenta che:
Firenze e Roma sono considerate una sorta di città-ideali più
frequentemente citate nella letteratura polacca, luoghi che si visitano per
assaporare: bellezza, scienza, divertimento ma anche i frutti della natura
e le visioni d’autore di giardini. Dal XVI secolo furono scritte migliaia di
pagine con appunti inerenti le spedizioni italiane che poi fruttarono in:
architettura, pittura, scultura e soprattutto nell’arte dei giardini. Wilanów:
il pallazzo-museo ed i giardini circostanti sono l’esempio perfetto per
sottolineare questi usi e costumi. Nel nostro museo, la tradizione culinaria
viene trattata da un punto di vista investigativo e scientifico, ovvero al
livello delle restanti arti, il che lo rende indubbiamente un luogo in cui il
progetto “Citri et Aurea” si compone perfettamente nella storia dei sensi,
delle sensazioni e delle impressioni.
Il direttore delle Gallerie degli Uffizi, Eike Schmidt, dichiara: Il progetto
“Citri at Aurea” mi rende davvero orgoglioso perchè proietta verso il futuro una tradizione di fecondi scambi fra Italia e Polonia, avviata in epoca
barocca dal Granduca Cosimo III de’ Medici.
Grazie alla partnership fra Giardino di Boboli e Museo del Palazzo del Re
Jan III a Wilanów, questo secolare scambio di competenze e buone
pratiche – focalizzato sul giardinaggio in generale e sulle collezioni di
agrumi e la loro conservazione in specifico – si è potuto oggi
proficuamente rinnovare.
Ancora più grande è la mia soddisfazione, oggi, perchè nonostante il
difficile momento storico che stiamo tutti attraversando a causa della
pandemia che ha cambiato radicalmente le nostre vite, possiamo, grazie
alle tecnologie digitali, ugualmente essere vicini e partecipi e condividere i
contributi competenti degli esperti del nostro Dipartimento Botanica.
Con l’augurio che questa comunità, al momento attuale solo virtuale, torni
di nuovo nel futuro prossimo a scambiarsi reciproca ospitalità anche fisica,
invio il mio saluto e quello delle Gallerie degli Uffizi tutte agli amici
polacchi.
Le registrazioni degli incontri sono accessibili sul canale YouTube del
Museo del Palazzo di Re Giovanni III a Wilanów, ed sul canale Youtube
delle Gallerie degli Uffizi a Firenze.
Il progetto è finanziato dal Ministero per la Cultura e il Patrimonio
Nazionale della Repubblica Polacca, nell’ambito del programma “La Cultura
che ispira”. La Galleria degli Uffizi è partner strategico di questo progetto.
L’iniziativa è sostenuta da: Istituto Polacco di Roma, Accademia Polacca
delle Scienze a Roma, Istituto Italiano di Cultura di Varsavia, Rete dei
Giardini Storici Europea e Organizzazione Turistica Polacca (POT), mentre
il patrocinio mediale del seminario è stato dato da Gazzetta Italia.
Resource: Gallerie degli Uffizi a Firenze, Museo del Palazzo di Re Giovanni
III a Wilanów