Aby zbadać, co dzieje się w KL Auschwitz – na ochotnika dał się złapać i zamknąć w tym przerażającym miejscu. Zebrane przez niego informacje zaczęły otwierać zachodniemu światu oczy na zbrodnie Niemców. Mimo tak niebywałych zasług został stracony w stalinowskim więzieniu 25 maja 74 lata temu. O rotmistrzu Witoldzie Pileckim pisze dr Adam CYRA.
Angielski historyk Michael Foot w swojej książce „Six Faces of Courage”, wydanej w 1978 r., określił Witolda Pileckiego jako jedną z sześciu najwybitniejszych postaci europejskiego ruchu oporu w latach II wojny światowej. Mimo to przez wiele lat po wojnie, zarówno w kraju, jak i na emigracji, prawie o nim nie pisano. Jego nazwisko pojawiło się w Polsce w drugiej połowie lat pięćdziesiątych, kiedy zaprzestano czynnie prześladować byłych żołnierzy Armii Krajowej. Sprawę przypieczętowała uchwała Senatu RP z 7 maja 2008 r. w sprawie uznania bohaterstwa Witolda Pileckiego i przywrócenia jego postaci zbiorowej pamięci Polaków.
Witold Pilecki pochodził z kresowej rodziny ziemiańskiej osiadłej na Ziemi Lidzkiej. Urodził się 13 maja 1901 r. w Karelii położonej na krańcach imperium carskiego, blisko granicy fińskiej, gdzie jego ojciec pracował jako rewizor leśny. Wychował się w rodzinie o żywych tradycjach niepodległościowych. Dziad Pileckiego brał udział w powstaniu styczniowym 1863 r., za co został zesłany na Syberię. Przed zrusyfikowaniem uchroniła Witolda matka, która odegrała rolę budzicielki ducha polskiego w swoich dzieciach, a także podjęła decyzję o ich kształceniu w Wilnie.
W latach szkolnych Pilecki był w tym mieście członkiem zakonspirowanego Związku Harcerstwa Polskiego, a następnie działał również potajemnie w Polskiej Organizacji Wojskowej. Sprawdzianem jego przywiązania i poświęcenia dla Ojczyzny stał się udział w walkach o granice wschodnie II Rzeczypospolitej w latach 1918–1920. Uczestniczył w nich jako harcerz, obrońca Wilna i ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej.
W okresie międzywojennym wiódł stabilne życie właściciela majątku ziemskiego, by dopiero w okresie wojennym odegrać pierwszoplanową rolę w niezwykłych wydarzeniach w skali świata.
Został zmobilizowany tuż przed wybuchem II wojny światowej we wrześniu 1939 r., kiedy to jako podporucznik kawalerii stanął do walki w obronie Ojczyzny. Po zakończeniu kampanii wrześniowej w październiku tegoż roku przedostał się do Warszawy i natychmiast włączył w nurt walki konspiracyjnej pod przybranym nazwiskiem Tomasz Serafiński. Wkrótce stał się współorganizatorem Tajnej Armii Polskiej, która później weszła w skład ZWZ/AK.
To właśnie na fali tych działań latem 1940 r. wyraził dobrowolnie zgodę na propozycję swojego dowódcy mjr. Jana Włodarkiewicza, że przedostanie się do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, aby utworzyć tam siatkę konspiracyjną, zorganizować łączność Podziemia z uwięzionymi w nim Polakami, przesyłać wiarygodne dane o zbrodniach SS, a później przygotować ten obóz do walki, gdyby nadarzyła się sprzyjająca ku temu okazja. W tamtym czasie ciągle niewiele było wiadomo na temat warunków panujących w obozie oraz zbrodni tam dokonywanych.
Po oficjalnej akceptacji tego pomysłu przez przełożonych dał się ująć podczas łapanki na Żoliborzu i trafił do drugiego transportu warszawskiego jadącego do Oświęcimia. W obozie znalazł się w nocy z 21 na 22 września 1940 r.
Podobnego czynu, świadczącego o najwyższym bohaterstwie, nie dokonał nigdy nikt z osadzonych w KL Auschwitz. Pilecki uważał natomiast, że spełnia wyłącznie żołnierski obowiązek.
Dzięki poświęceniu i działalności Pileckiego polska konspiracja wojskowa stała się faktem, o którym jednak długie lata po wojnie milczano. Utworzona w obozie z jego inicjatywy Organizacja Wojskowa nawiązała kontakt z przyobozowym ruchem oporu, za pośrednictwem którego m.in. wysyłano raporty do Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej (później przekształcony w Armię Krajową) w Warszawie. Następnie informacje te przekazywane były do Londynu, aby świat dowiedział się o zbrodniach popełnianych przez nazistów w KL Auschwitz. Dziś nazywane są one Raportami Pileckiego.
Obozową konspirację wojskową Pilecki rozszerzył na grupy polityczne. Przede wszystkim byli to będący więźniami członkowie Stronnictwa Narodowego i Polskiej Partii Socjalistycznej, a później dołączyły grupy innych narodowości.
Kiedy do obozu oświęcimskiego trafił Pilecki, więzieni w nim byli i ginęli przede wszystkim Polacy. Nie istniał wtedy KL Auschwitz II – Birkenau, czyli druga część obozu w Brzezince, który dopiero wiosną 1942 r. uczyniono miejscem masowej zagłady europejskich Żydów.
Na liście członków Organizacji Wojskowej w KL Auschwitz kierowanej przez rotmistrza wymienieni są m.in. wybitni polscy działacze polityczni, pracownicy naukowi, lekarze, oficerowie Wojska Polskiego, kadeci szkół wojskowych, harcerze i duchowni katoliccy, bowiem obóz oświęcimski w latach 1940–1941 był głównym miejscem męczeństwa inteligencji polskiej, co w światowej historiografii jest mało znane.
Brawurowa ucieczka i dalsza konspiracja
Pilecki sądził, że istnieje możliwość uwolnienia więźniów, i chciał taką propozycję osobiście przedstawić Komendzie Głównej Armii Krajowej w Warszawie. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r. wraz z dwoma współwięźniami uciekł z obozu. Kiedy jednak dotarł do Warszawy, nie podzielono jego poglądu, że opanowanie obozu oraz uwolnienie tak dużej liczby więźniów jest możliwe, i powierzono mu konspiracyjną pracę w Kierownictwie Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Faktycznie zajęty był jeszcze inną pracą konspiracyjną, ponieważ wiosną 1944 r. został wyznaczony na jednego z organizatorów nowo powstałej organizacji pod nazwą „NIE”. Miała ona zastąpić Armię Krajową i działać po zakończeniu okupacji niemieckiej na terenach polskich zajętych przez Armię Czerwoną.
Potem czekał go udział w Powstaniu Warszawskim, pobyt w obozach jenieckich w Lamsdorf (Łambinowice) i Murnau, a także służba po wojnie w II Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa. W ostatnich miesiącach 1945 r. rotmistrz Pilecki za namową oficerów Oddziału II sztabu II Korpusu podjął się utworzenia w niesuwerennym już kraju, rządzonym przez komunistów, siatki informacyjnej i przesyłania zebranych wiadomości do Włoch. Wykonując powierzone mu zadanie, wiosną 1947 r. został aresztowany w Warszawie, a w rok później po długotrwałym śledztwie i procesie skazany na karę śmierci. Zbrodniczy wyrok wykonano 25 maja 1948 r., mimo próśb rodziny o ułaskawienie. Według protokołu zachowanego w aktach sprawy rotmistrz został zabity strzałem w tył głowy przez dowódcę plutonu egzekucyjnego sierżanta Piotra Śmietańskiego. Ciała rodzinie nie wydano i prawdopodobnie pochowano go w bezimiennej mogile pod płotem wojskowej części cmentarza na Powązkach w Warszawie.
Na pośmiertną rehabilitację musiał czekać wiele lat, bo aż do 1 października 1990 r., kiedy to anulowano wydany na nim stalinowski wyrok. Sporo czasu musiało też upłynąć, zanim jego czyn zaczął się przedostawać do powszechnej świadomości zarówno w Polsce, jak i za granicą. Pośmiertnie, w 2006 r. Pilecki otrzymał Order Orła Białego, a w 2013 r. został awansowany na stopień pułkownika.
Od kilku lat postacią Pileckiego interesują się również historycy z krajów Zachodu, zaś z jednym z nich – Jackiem Fairweatherem, miałem przyjemność współpracować przy zbieraniu informacji do jego książki „Ochotnik. Prawdziwa historia tajnej misji Witolda Pileckiego”.
Jak wielu innych, z postacią Pileckiego zetknął się on przypadkowo, podczas poznawania historii obozu w Oświęcimiu. „Fakt, że tego typu działalność [konspiracyjna – przyp. red.] mogła być prowadzona w takim miejscu, był dla mnie czymś nowym. Auschwitz stanowiło dla mnie symbol ostatecznej ofiary i cierpienia. Wyobrażenie, że była grupa osób walcząca z niemieckimi nazistami w centrum tego największego zła, było dla mnie zadziwiające” – mówił.
Dziś książka Fairweathera jest jedną z najczęściej czytanych na Zachodzie publikacji poświęconych Pileckiemu.
Postać rotmistrza można uznać za typową dla pokolenia Polaków, które wywalczyło, obroniło i kształtowało II Rzeczpospolitą w latach 1918–1939. Nie tylko on odznaczał się wielką odwagą i patriotyzmem, jednak to właśnie on zapisał się na kartach historii jako ten, który na ochotnika zgłosił się do Auschwitz i tworzył tam w ekstremalnych warunkach konspirację.
Jego pełne tragizmu losy są również symbolicznym uogólnieniem doświadczeń, jakim to pokolenie zostało poddane w okresie dwóch totalitaryzmów. Wprawdzie wówczas doznało ono klęski, lecz ostatecznie poprzez swoich potomnych odniosło zwycięstwo w 1989 r.
Tekst dr Adam CYRA, historyk, w 1996 r. na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach obronił pracę doktorską pt. „Rotmistrz Witold Pilecki (1901–1948). Życie i działalność na tle epoki”. Pracuje jako starszy kustosz w Muzeum Auschwitz-Birkenau. Jest autorem kilkunastu książek oraz kilkuset artykułów poświęconych historii KL Auschwitz.
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2021 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
