Józef Natanson (1909-2003), polski malarz i twórca efektów specjalnych światowego kina, został uhonorowany w 110. rocznicę swoich urodzin cyklem wydarzeń pod hasłem: „Józef Natanson. Polski malarz w Cinecittà”.
Wystawa ponad 20 jego obrazów, licznych rysunków a także projekcje filmów, przy których pracował w okresie uznawanym za “złoty” dla włoskiej kinematografii, to pierwszy punkt tegorocznego programu CIAK Polska 2019 w Casa del Cinema w parku Villa Borghese, w ramach Festiwalu filmowego CIAK, w Rzymie w listopadzie 2019.
Podczas otwarcia rzymskiej wystawy pan Łukasz Paprotny, dyrektor Instytutu Polskiego w Rzymie oraz Lorenzo Costantino, jeden z organizatorów festiwalu CIAK, szczególnie podkreślili związki twórczości artystycznej Natansona z jego wielkim wkładem w rozwój arcydzieł włoskiego kina i włoskiej kinematorgrafii. Na wernisażu obecni byli syn artysty, Stephen Natanson, reżyser i producent filmowy, oraz córka, Phoebe Natanson, z amerykańskiej telewizji ABC.
Józef Natanson już w latach 30. XX. wieku mieszkał przez pewien czas na Sycylii, w Taorminie, dużo podróżując po kraju. Na stałe do Włoch przeniósł się w połowie lat pięćdziesiątych, zachęcony przez włoskiego rezysera Carmine Gallone. Od razu rozpoczął współpracę z kinematografią, w rzymskim miasteczku filmowym Cinecittà. Jako malarz efektów specjalnych współpracował z takimi reżyserami, jak Vittorio De Sica, Federico Fellini, Nanni Loy, Marco Ferreri, Sergio Leone, Carmine Gallone, Joseph Mankiewicz. Współtworzył 80 filmów, które weszły do klasyki światowej
kinematografii, m.in. superprodukcja „Kleopatra” „Toby Dammit” i „Satyricon” Felliniego, czy kultowa dla wszystkich pokoleń Włochów komedia „Fantozzi” Luciano Salce. Ostatnim filmem, na planie którego pracował, było „Imię róży”(1986), ekranizacja powieści Umberto Eco w reżyserii Jeana – Jacques’a Annauda.
Pierwszym, z okresu gdy jeszcze mieszkał w Londynie – „Czerwone trzewiki” (1948) w reżyserii Emerika Pressburgera i Michaela Powella; obraz otrzymał pięć nominacji do Oscara, zdobył dwie statuetki i przeszedł do historii kina.
Malarstwo studiował Józef Natanson w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1930-1934), u prof. Mieczysława Kotarbińskiego, a nastepnie w École du Louvre w Paryżu, gdzie w latach 30. wystawiał swe prace na zbiorowych wystawach “Salony Jesienne” i w galeriach przy placu Vendôme. W roku 1938 odbyła się w Warszawie wystawa 30 jego obrazów, które niestety spłonęły we wrześniu 1939. Po ewakuacji artysty do Szkocji (1944) malował i wystawiał obrazy z innymi polskimi żołnierzami-artystami (m.in. z Tadeuszem Koperem). Brał też udział w polskich i brytyjskich wystawach zbiorowych w Anglii, (1945-1955), niestety nie zachowały się katalogi ani fotografie. Malował wówczas monumentalne płótna, realistyczne i surrealistyczne, już wtedy wyprzedzając trendy
modne w latach 50.
W latach 70. twórczość Natansona zdominowała nadrzędna zasada harmonii, koloru i przestrzeni: bajeczne krajobrazy, prehistoryczne lasy, błękitne niebo. Zaczął uwieczniać młode, nagie dziewczęta we wdzięcznych pozach, czego przykładem prezentowany obraz pt. “Trzy Gracje” z cyklu „Złoty wiek” – dar malarza i rodziny dla Archiwum Emigracji.
W latach 80. artysta miał wystawy indywidualne w Paryżu, Perugii i Rzymie oraz zbiorowe w Wielkiej Brytanii, USA i Włoszech, nastepnie, w latach 1993 i 1994 w Polsce: Warszawie – w Domu Polonii przy Krakowskim Przedmieściu, w Krakowie, Gdańsku i Rzeszowie.
Wystawa w siedzibie Instytutu Polskiego w Rzymie (2019) to zbiór ponad 20 obrazów Józefa Natansona, namalowanych od lat 50. do ostatnich lat życia artysty, szkiców i fotografii. Satyryczne ujęcie wizerunku czarownicy na miotle jako prekursorki lotnictwa, w cyklu rysunków z wystawy, przygotowanych dla Muzeum Lotnictwa Wojskowego, wiele mówi o osobowości artysty.
W roku 2001 Telewizja Polska zrealizowała film o życiu i twórczości Józefa Pawła Natansona, gdzie podkreslono różne znaczące wątki z życiorystu artysty, jak jego udział w walkach o Narwik w szeregach Brygady Podhalańskiej Wojska Polskiego we Francji, czy okres emigracji szkockiej i londyńskiej. Wówczas, działając w referacie kulturalnym PSZ, m.in. wspólnie z Tadeuszem Lipskim organizował wystawy o Polsce w pustych w czasie wojny angielskich muzeach i galeriach a później, wraz z Antonim Bormanem, wystawy o Polsce w różnych krajach Europy. Napisał też dwie książki o wczesnochrześcijańskiej rzeźbie w kości słoniowej: Gothic Ivories (1951) i Early Christian Ivories (1953).
Tekst: Barbara Czechmeszyńska-Skowron / Fundacja Pokolenia Pokoleniom
Skorzystano z informacji Archiwum Emigracji UMK w Toruniu
Zdjęcia: Archiwum Emigracji UMK w Toruniu
Wszelkie prawa zastrzeżone
