W dniu 16 czerwca o godz. 16.00 odbędzie się konferencja online pt. „Polscy więźniowie w KL Sachsenhausen. Upamiętnienie generała Bolesława Roi”, organizowana przez Instytut Pamięci Narodowej, Miasto Kielce oraz Muzeum i Miejsce Pamięci KL Sachsenhausen. Konferencja będzie transmitowana na IPN TV.
Link do informacji o konferencji na stronie IPN:
Od chwili wybuchu II wojny światowej w 1939 roku Niemcy rozpoczęli akcje eksterminacji
przedstawicieli wszystkich grup społecznych, głównie polskiej inteligencji. Te tragiczne
wydarzenia są w niewielkim stopniu obecne w świadomości historycznej zarówno
społeczeństwa polskiego, jak i zagranicznego.
W 2020 roku, z okazji 75. rocznicy wyzwolenia obozu KL Sachsenhausen, na terenie byłego
niemieckiego obozu koncentracyjnego znajdującego się w okolicach Berlina, został
postawiony pomnik generała dywizji Bolesława Jerzego Roi – jednego z czterech
sygnatariuszy rozkazu o powołaniu niepodległego Wojska Polskiego. To upamiętnienie stało
się pretekstem do ponownego podjęcia tematyki związanej z losami polskiej inteligencji,
polskich więźniów w obozie Sachsenhausen.
Konferencja będzie okazją do zaprezentowania postaci generała Bolesława Roi, okoliczności
jego aresztowania i osadzenia oraz śmierci w KL Sachsenhausen. Ponadto zostanie podjęta
problematyka pobytu polskich więźniów w tym obozie, a także aresztowań inteligencji na
okupowanych ziemiach polskich. Zostaną także omówione kwestie kwalifikacji prawnej
zbrodni niemieckich na inteligencji polskiej w czasie II wojny światowej.
16.00 –16.15 Powitania
Prowadzenie: dr Paweł Kosiński (IPN)
16.15–16.30
dr Aleksandra Anna Kozłowska (Łódź); wystąpienie odczyta Grzegorz Wdowiak (Urząd
Miasta Kielce)
Śmierć gen. dyw. Bolesława Roi (1876–1940) w świetle dokumentów i wspomnień
Bolesław Jerzy Roja (1876–1940) – wojskowy, polityk i działacz społeczny – należał do
nielicznej grupy polskich generałów okresu międzywojennego zamordowanych przez
niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej. Został zabity w bestialski sposób 27
maja 1940 r. w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Tekst przedstawia w skrócie
najważniejsze informacje dotyczące życia B. Roi. Skupia się na okolicznościach aresztowania
oraz śmierci generała. Ukazano je w oparciu o polskie i niemieckie źródła archiwalne oraz
wspomnienia więźniów obozu Sachsenhausen.
16.30–16.45
dr Astrid Ley (Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen)
Polscy więźniowie w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen
Referat naświetla konsekwencje niemieckiej inwazji na Polskę dla obozu koncentracyjnego
Sachsenhausen, a przede wszystkim pojawienia się polskich więźniów, którzy stali się jedną z
najliczniejszych grup więźniów w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.
16.45–17.00
dr Joanna Lubecka (IPN)
„Alle Professoren raus!” Aresztowanie krakowskich naukowców i ich pobyt w
Sachsenhausen (6 listopada 1939 r. – 8 lutego 1940 r.)
6 listopada 1939 r. Gestapo aresztowało w Krakowie 183 pracowników naukowych
Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej. Aresztowanych wywieziono do
więzienia we Wrocławiu, gdzie spędzili 16 dni, a potem do obozu w Sachsenhausen. Mimo
nieludzkich warunków obozowej egzystencji, naukowcy starali się wspierać wzajemnie –
dzielili się żywnością, silniejsi wyręczali w pracy słabszych, w barakach obozowych
wygłosili prawie 300 wykładów.
Akcja aresztowania krakowskich profesorów wywołała szok i masowe protesty w środowisku
międzynarodowym. W wyniku nacisków dyplomatycznych, 8 lutego 1940 r. zwolniono 102
więźniów, którzy 9 lutego wrócili do Krakowa. Reszta pozostała w Sachsenhausen, skąd
miesiąc później zostali przewiezieni do innych obozów. 15 aresztowanych naukowców
zginęło w obozach, pięciu zmarło zaraz po uwolnieniu w wyniku wycieńczenia i chorób, 25 –
w kolejnych latach okupacji.
17.00–17.15
dr Marcin Przegiętka (IPN)
Aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych inteligencji polskiej na ziemiach
polskich wcielonych do Rzeszy (1940 rok)
W kwietniu i maju 1940 roku lokalne placówki Gestapo na ziemiach polskich wcielonych do
Rzeszy przeprowadziły na polecenie Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy masowe
aresztowania osób należących do inteligencji: nauczycieli, urzędników, właścicieli ziemskich,
działaczy społecznych i politycznych. Nałożono na nich areszt ochronny i zbiorowymi
transportami przewieziono ich do obozów koncentracyjnych w Rzeszy. Tematem wystąpienia
będzie charakterystyka tych masowych aresztowań i próba oceny ich skali.
17.15–17.30
dr Maciej Mazurkiewicz
Akcja „Inteligencja” a zbrodnia ludobójstwa
W podejściu do licznych zbrodni Niemiec dokonanych na Polakach w latach II wojny
światowej zwykło się nie uwzględniać związków pomiędzy poszczególnymi czynami. Nie są
one jednak łatwe do identyfikacji. Powiązania stają się niejasne, biorąc pod uwagę choćby
różnorodność zastosowanych zbrodniczych metod, ich zróżnicowanie terytorialne czy
obciążenie odmiennymi uzasadnieniami. W rezultacie na ogół dochodzi w literaturze do
pominięcia celu, który przyświecał niemieckiemu okupantowi w realizacji zbrodniczej polityki wobec Polaków. Dlatego też warto przyjrzeć się akcji „Inteligencja” w nieco
szerszym, historycznym i historycznoprawnym, kontekście.
17.30–17.45
Dyskusja
