Zdzisław Beksiński za pomocą pędzla potrafił przedstawić wszystko, a jego nacechowane apokaliptycznymi wizjami dzieła do dziś uchodzą za coś niepowtarzalnego. Ale czy ktoś z Was zdawał sobie sprawę z tego, że jeden z czołowych polskich malarzy próbował swoich sił w projektowaniu polskich autobusów?
Zdzisław Beksiński przez 10 lat pracował dla sanockiej fabryki autobusów Autosan, której początek dał jego pradziadek – Mateusz Beksiński. Zdzisław piastował w niej stanowisko stylisty nadwozi, co idealnie łączyło się z jego zamiłowaniem do szeroko pojętej sztuki. Jego praca polegała również na doborze kolorów nadwozia danego pojazdu, a także projektowaniu logo podkarpackich zakładów. Intratne stanowisko pomógł mu załatwić jego kuzyn Jerzy Potocki.
Już od pierwszych chwil spędzonych za stołem kreślarskim Beksiński czuł się jak ryba w wodzie. Rysowane przez niego projekty były przepełnione futuryzmem, którego pozazdrościć mu mogli nawet twórcy amerykańskich komiksów. Jego wizje miały nie tylko przeistoczyć się z czasem w potrzebne ludziom środki transportu. Ich nadrzędnym zadaniem było wzbudzanie zachwytu na drogach całej Polski. Pierwszym projektem był autobus SFW-1 Sanok z 1958 roku. Pokaźnych rozmiarów pojazd był prawdziwym monstrum, które zarówno z tyłu, jak i z przodu posiadało charakterystyczne dla zachodnich samochodów „płetwy”. Jego największą zaletą było przeszklone nadwozie, zza którego szyb pasażerowie mogli podziwiać otaczający ich świat. Identyczne jak w przypadku Volkswagena T1 Samby okienka wpuszczały do wnętrza o wiele więcej światła. Prototyp napędzał sześciocylindrowy silnik benzynowy o pojemności 4196 cm³ i mocy 95 KM. Niestety, konstrukcja nigdy nie opuściła swoich „prototypowych pieluch”. Powodem tego była negatywna opinia sporządzona przez Państwową Komisję Oceny Transportu Samochodowego w Warszawie.
Dziwny świat wspaniałych sześćdziesiątych lat
Pierwsza dekada lat sześćdziesiątych to okres, kiedy Beksiński za wszelką cenę próbował wdrożyć w życie swoje pomysły. Chciał przebić przysłowiowy mur, który stawiany był wokół jego nowych konstrukcji. Z nadejściem 1962 roku na podkarpackie drogi wyjechał autobus turystyczny SFA-2. Jego podwójnych reflektorów oraz zachodzącej na boki atrapy grilla mogły pozazdrościć mu nawet zachodnie studia projektowe. Prestiżowo było także w kabinie kierowcy, gdzie uwagę przyciągała pokaźnych rozmiarów kierownica z błyszczącym ringiem – prawie jak w Cadillacu! Tuż po nim zadebiutował model SFA-3, który był poniekąd wydłużoną i nieco ulepszoną wersją swojego poprzednika. Choć oba projekty były naszpikowane nowoczesnymi rozwiązaniami – decyzja o rozpoczęciu ich masowej produkcji nie dostała zielonego światła.
Kolejna próba
Przełomowym konceptem w karierze artysty była jego czwarta propozycja. SFA-4 Alfa był świetnie prezentującym się mikrobusem, który miał za zadanie zastąpić Nysę. Specjalnie na potrzeby jego produkcji na terenie fabryki została wybudowana dodatkowa hala. Samochód „polskiego George’a Jetsona” mógł pomieścić aż 11 osób, dla których przeznaczone były komfortowe miejsca siedzące. Choć jego design był nie do podrobienia – niektórzy dopatrywali się w nim choćby najmniejszych nawiązań do amerykańskiego Dodge’a A100 czy najświeższych modeli Plymoutha. Wszystko wskazywało na to, że Beksiński wyprzedził swoje czasy o lata świetlne.
Początkowe plany zakładały, że nowatorska konstrukcja bazować będzie na elementach pochodzących z Warszawy 210. Śmiałe kalkulacje zostały jednak zastąpione ogólnodostępnymi częściami z popularnej FSO Warszawy 203. Sercem pojazdu był „żerański bestseller” – 70-konna jednostka S-21, która przy dobrych wiatrach potrafiła rozpędzić nie tak lekki wóz do 100 km/h. Choć wyprodukowano 22 sztuki „Alfy”, a seryjna produkcja miała ruszyć z nadejściem 1965 roku – i tym razem się nie udało. Na drodze do sukcesu futurystycznego pojazdu stanęła włosko-polska współpraca, która w niedługim czasie zaowocowała wykupieniem licencji na produkcję Polskiego Fiata 125p.
Koniec kariery
Przygnębiony brakiem jakiejkolwiek akceptacji ze strony władz Beksiński swoją karierę w Autosanie zakończył w latach siedemdziesiątych. Następnie przeprowadził się wraz z rodziną do Warszawy. Odgrodzona od tętniącego życiem Zachodu Polska nie była gotowa na jego śmiałe wizje autobusów rodem z przyszłości, które znacząco zrywały z „puszkowatym” wyglądem typowych PKS-ów. Wysiłki artysty były jednak często doceniane przez jego współpracowników. Osoby te już w tamtych czasach wiedziały, że mają w zespole ponadprzeciętnie uzdolnionego i jednocześnie niespełnionego człowieka.
Czy coś się ostało?
Los stworzonych przez Zdzisława Beksińskiego prototypów nie jest znany. Uważa się, że większość z nich została pocięta, a następnie wywieziona na złom. Możecie nie uwierzyć, ale oryginalna karoseria „Sanoka” z 1958 roku pełniła przez jakiś czas rolę atrakcji na sanockim… placu zabaw! Jedną z niewielu pozostałości po tragicznie zmarłym artyście jest znak firmowy Autosana, który jest dowodem jego niezastąpionego kunsztu.
Czy szarobury PRL wyglądałby zupełnie inaczej, gdyby projekty Beksińskiego zostały wdrożone do produkcji seryjnej? Może niebywale prezentujące się pojazdy zyskałyby wielką popularność w innej części Europy albo i nawet na innym kontynencie? Tego już się nigdy nie dowiemy, a szkoda.
Tekst Marcin Zachariasz, pasjonat starych samochodów, dziennikarz serwisu Klassikauto.pl
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2021 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
