Nawet na emeryturze pozostawał Komendantem dla wiernych mu żołnierzy i stronników. Gdy myślimy o ojcach polskiej Niepodległości, Józefa Piłsudskiego przywołuje się najczęściej.
Józef Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na Wileńszczyźnie. Wydawałoby się, że chociaż ten podstawowy fakt z biografii późniejszego Marszałka nie powinien budzić żadnych kontrowersji wśród świadków epoki, pamiętnikarzy, historyków. A jednak Karol Niezabitowski – konserwatysta i krajan Piłsudskiego, członek jego rządu – przekonywał, że tak naprawdę Marszałek musiał się urodzić w 1866 albo nawet w 1865 roku. Przykład to symboliczny – ile osób, tylu znawców i interpretatorów życia i działalności Piłsudskiego.
Młody „Ziuk”, jak go z wileńska nazywano, wychował się w zubożałej, acz patriotycznej, rodzinie szlacheckiej. Do dziś wielu jego biografów podkreśla szczególnie związki z matką – Marią z Billewiczów. Piłsudski wielokrotnie wspominał o specyficznej więzi, która go z nią łączyła, a która symbolicznie znalazła swój koniec w pochówku serca Marszałka na wileńskiej Rossie u jej boku. Równocześnie chyba zbyt mocno bagatelizuje się stosunek Piłsudskiego do ojca, także Józefa. W późniejszych latach Piłsudski, w swych retrospekcjach domu rodzinnego, będzie też wracał do niego. Z licznego rodzeństwa z kolei na plan pierwszy wysuwała się postać starszego Bronisława – mentora i przyjaciela.
W 1887 roku Piłsudski, zamieszany w plany carobójstwa, został aresztowany i następnie zesłany na pięć lat na Syberię. W literaturze pokutuje zwykle przekonanie, że Piłsudski w całą rzecz, m.in. za sprawą Bronisława, został wplątany przypadkowo, nie mając pojęcia, że pomagając przyjaciołom brata w Wilnie, angażuje się w akcję terrorystyczną wymierzoną w cara. Pogląd to jednak chyba dość naiwny. Trudno przypuszczać, aby dwudziestoletni Piłsudski nie zdawał sobie sprawy, że wkroczył na ścieżkę nielegalnej działalności, a na jej końcu spodziewać się można w zasadzie wszystkiego. W każdym razie, to właśnie na Syberii zetknął się z filozofią marksowską oraz z ideą „Rządu i Wojska”, czyli silnej władzy i sprawnej armii, która odtąd stale będzie mu towarzyszyć w jego politycznych poczynaniach. W ich obszar wkroczył natychmiast po powrocie do kraju w 1892 roku, gdy stał się członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, a następnie prędko jednym z jej liderów. Z czasem, będąc konsekwentnym zwolennikiem linii niepodległościowej w partii, stanął – jako jeden z przywódców – na czele tzw. Organizacji Bojowej PPS, kierując nią m.in. w czasie rewolucji na ziemiach polskich 1905–1907.
Rewolucja ta przyniosła rozłam w partii na „starych” niepodległościowców i „młodych” internacjonalistów, jak też wymusiła na Piłsudskim zmianę jego taktyki. Wraz z innymi „starymi” przeniósł wówczas „robotę niepodległościową” do Galicji, rozpoczynając prace obozu irredenty, której symbolami stały się Związek Walki Czynnej i założone w 1910 roku Związki Strzeleckie, tolerowane przez austriackie władze, z którymi Piłsudski już wówczas współpracował. Będąc zwolennikiem polityki antyrosyjskiej i orientując się przeto na Wiedeń, latem 1914 roku ze strzelcami ruszył na wojnę światową u boku Austro-Węgier. Pierwsza Kompania Kadrowa stała się zalążkiem Legionów Polskich, w skład których wchodziła dowodzona bezpośrednio przez Piłsudskiego słynna I Brygada. Latem 1917 roku, po pierwszej rewolucji rosyjskiej i upadku caratu, Piłsudski zerwał współpracę z Austrią i z Niemcami, doprowadzając do tzw. kryzysu przysięgowego w Legionach Polskich, co skutkowało aresztowaniem i osadzeniem w Magdeburgu, z którego wrócił do Warszawy dopiero 10 listopada 1918 roku.
Dla swych podkomendnych, bo współpracowników właściwie wtedy nie miał, których powszechnie już nazywano piłsudczykami, wrócił jako Komendant, pisany zawsze wielką literą, nieomylny Wódz, cieszący się ich bezgranicznym zaufaniem. W listopadzie 1918 roku stanął na czele państwa i – po drodze w 1920 roku jako Naczelny Wódz, będąc ojcem zwycięstwa w wojnie z Rosją sowiecką – godność tę pełnił do końca 1922 roku, gdy władzę oddał w ręce pierwszego prezydenta Polski – Gabriela Narutowicza. W latach 1923–1926, jak często można przeczytać w opracowaniach, Piłsudski przebywał na „emeryturze w Sulejówku”, co nie jest prawdą, jako że był on wciąż, głównie zakulisowo, aktywny w polskiej polityce, nie przestając być Komendantem dla obozu piłsudczykowskiego. W maju 1926 roku, w wyniku zbrojnego zamachu stanu, który pierwotnie miał być demonstracją niezadowolenia ze strony Piłsudskiego i części wiernych mu wojsk wobec nowego gabinetu premiera Wincentego Witosa, przejął władzę w państwie, w którym odtąd aż do roku 1939 rządzili piłsudczycy. Sam Piłsudski, dwukrotnie w tym czasie szef rządu, objął stanowisko generalnego inspektora Sił Zbrojnych oraz ministra spraw wojskowych, w rzeczywistości będąc aż do śmierci faktycznym dyktatorem Polski, w pełni odpowiedzialnym za jej politykę zagraniczną, wewnętrzną i wojskową. Zmarł 12 maja 1935 roku, a następnie spoczął na Wawelu.
Tekst dr Krzysztof Kloc, historyk Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2021 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
