Według Dmowskiego szansa na niepodległość leżała w powiązaniu sprawy polskiej z państwami Ententy, w tym Rosji, a jej podstawą miało być wpierw zjednoczenie wszystkich części rozebranej Rzeczypospolitej. Głównym zaś wrogiem były Niemcy. Sylwetkę Romana Dmowskiego – jednego z ojców polskiej niepodległości – szkicuje dr hab. Krzysztof Kloc.
Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku pod Warszawą. Dziś jest to część stolicy – Praga Południe; miejsce przyjścia na świat Dmowskiego upamiętnia specjalny głaz położony nad brzegiem Jeziorka Kamionkowskiego. Mimo początkowych trudności w nauce Dmowski podjął studia na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim, w którym w 1891 roku uzyskał stopień kandydata nauk przyrodniczych, czyli doktora. Angażował się już wówczas w prace konspiracyjne, przynależąc m.in. do Związku Młodzieży Polskiej „ZET” oraz do powołanej w 1887 roku Ligi Polskiej. Rychło stał się jednym z najważniejszych działaczy Ligi, przekształcając ją w 1893 roku w Ligę Narodową. Tajna ta organizacja wśród swych głównych haseł głosiła wszechpolskość i międzyzaborowość, tj. podkreślanie jedności sprawy polskiej i potrzeby narodowego uświadamiania polskiego ludu w każdym zaborze. Dmowski – pisarz polityczny i teoretyk ruchu, który za cel obrał sobie narodowe przebudzenie – stał się odtąd jednym z ojców nowoczesnego polskiego nacjonalizmu. Od 1895 roku, zmuszony do opuszczenia Królestwa Polskiego, wydawał w Galicji „Przegląd Wszechpolski”, mając za pomocników równie wybitnych myślicieli i ideologów – Zygmunta Balickiego i Jana Popławskiego. Wówczas to powstają jego główne dzieła programowe – Nasz patriotyzm oraz bardzo głośne po dziś Myśli nowoczesnego Polaka.
Przełomem dla myśli narodowej oraz dla samego Dmowskiego była rewolucja na ziemiach polskich 1905–1907. Pomimo wcześniejszej współpracy w Królestwie narodowych demokratów i socjalistów doszło wówczas do całkowitego zerwania tych dwóch ruchów oraz do bratobójczych walk. Równocześnie Dmowski zaprezentował inny pomysł na rozwiązanie sprawy polskiej niż lider drugiego obozu – Piłsudski. Do rangi symbolu urosła wręcz ich wizyta w Tokio w 1904 roku, w czasie wojny rosyjsko-japońskiej. Następnie Dmowski zostaje twórcą i twarzą tzw. orientacji antyniemieckiej, której najpełniejszy wykład dał w książce Niemcy, Rosja i kwestia polska. Według Dmowskiego szansa na niepodległość leżała w powiązaniu sprawy polskiej z państwami Ententy, w tym Rosji, a jej podstawą miało być wpierw zjednoczenie wszystkich części rozebranej Rzeczypospolitej. Konsekwentnie przy tym wskazywał Niemcy jako głównego wroga odrodzenia się Polski. Ta linia polityczna zaprowadziła go do rosyjskiej Dumy Państwowej, w której zasiadał dwie kadencje. Taktyczne, a nie strategiczne związanie się z Petersburgiem doprowadziło do szeregu konfliktów w łonie Narodowej Demokracji.
W czasie I wojny światowej Dmowski działał na wielu frontach ówczesnej polityki. Kolejne zwycięstwa Państw Centralnych nad Rosją spowodowały, że za cel swej aktywności i dyplomatycznej akcji uznał Londyn i Paryż. Pisał teksty, składał kolejne memoriały, a w sierpniu 1917 roku powołał do życia Komitet Narodowy Polski w Lozannie, który prędko zainstalował się we francuskiej stolicy, pełniąc nieformalną rolę rządu odradzającego się państwa polskiego, który sprawował także cywilną pieczę nad powstającą wówczas Armią Polską we Francji. Po zakończeniu wojny Dmowski był reprezentantem Polski na konferencji pokoju w Paryżu, gdzie – mimo obecności Paderewskiego – odgrywał główną rolę wewnątrz polskiej delegacji. Zderzając się z opozycją wobec swoich postulatów m.in. ze strony Brytyjczyków oraz żydowskich środowisk z Ameryki, Dmowski to właśnie Żydów będzie w głównej mierze winił za fiasko części planów. Antysemickie akcenty staną się odtąd częste np. w jego publicystyce, co ciągle – także dziś – jest Dmowskiemu wypominane. 28 czerwca 1919 roku – moment podpisania traktatu wersalskiego, pod którym on również złożył podpis – Dmowski uzna za najszczęśliwszy dzień w swoim życiu.
Trudy ostatnich lat oraz samą konferencję paryską Dmowski przypłacił zdrowiem. Toteż do Polski wrócił dopiero w maju 1920 roku, prędko wchodząc w skład Rady Obrony Państwa, powołanej w obliczu postępującej kontrofensywy sowieckiej w wojnie z Polską. Nie przestawał być symbolem Narodowej Demokracji, choć w prace sejmowe Związku Ludowo-Narodowego nieprzesadnie się angażował. Mimo to w październiku 1923 roku zgodził się objąć – na krótko, jak się okazało – tekę ministra spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. Po zamachu stanu Józefa Piłsudskiego Dmowski powołał do życia Obóz Wielkiej Polski, licząc na ruch młodych i odnowę obozu wszechpolskiego. Do końca życia dużo pisał i publikował, pozostawiając po sobie liczne książki i artykuły, w których dzielił się swą myślą polityczną i komentarzami rzeczywistości Polski Odrodzonej. Zmarł 2 stycznia 1939 roku.
Tekst Dr hab Krzysztof Kloc, historyk Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, doktor habilitowany nauk historycznych
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2021 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
