Jego imieniem nazwano ponad 30 miejsc geograficznych na świecie, gatunek eukaliptusa a nawet jedną z populacji australijskich koali. Był podróżnikiem i badaczem, zajmował się geologią i etnografią, ratował zagrożonych śmiercią głodową. Właśnie minęła 150. rocznica jego śmierci.
Paweł Edmund Strzelecki urodził się w 1797 roku w podpoznańskiej Głuszynie w rodzinie powstańca kościuszkowskiego Franciszka Strzeleckiego i Anny z Raczyńskich. Wychował się w Wielkopolsce, a po śmierci rodziców zajmowali się nim dalecy krewni. Od dzieciństwa marzył o podróżach i tym planom podporządkował życie. Jako kierunek studiów wybrał geografię, którą studiował w Heidelbergu i Edynburgu.
Po studiach przez kilka lat zarządzał majątkiem ziemskim Bychowiec pod Mohylewem należącym do księcia Franciszka Sapiehy. Dzięki pokaźnemu spadkowi, jaki otrzymał po jego śmierci, mógł zrealizować marzenie swojego życia. Wyjechał z kraju w 1830 roku, najpierw do Szkocji i Anglii. W kolejnych latach zjeździł większość krajów zachodniej Europy, pogłębiając wiedzę o mineralogię i hydrologię. Otworzyło mu to drogę do pogłębionych badań naukowych w Ameryce Północnej. Tam w 1834 roku rozpoczął swoją naukową podróż dookoła świata, która zajęła mu 9 lat.
W Ameryce Północnej badał skład skał w Apallachach, opisał też geologiczne właściwości kilku amerykańskich stanów. W Kanadzie opisywał Ontario i Quebec, odkrył też, eksploatowane do dzisiaj, złoża rud miedzi. Kolejnym kontynentem na trasie jego podróży była Ameryka Południowa. Zjeździł Brazylię, Argentynę i Chile wszędzie pobierając próbki i poszukując rzadkich minerałów. Badał też polinezyjskie wulkany, chilijskie kopalnie i pustynię Atacama.
.
.
W 1838 roku dotarł do Australii, gdzie także prowadził badania geologiczne i mineralogiczne. W Nowej Południowej Walii odkrył złoża złota, jednak gubernator tej prowincji, w obawie przed rozruchami społecznymi, postanowił nie ujawniać tego odkrycia. Było to na kilka lat przed gorączką złota w Stanach Zjednoczonych. Australia okazała się dla niego ziemią obiecaną. Odkrył tam Góry Śnieżne, a ich najwyższy szczyt (2228 m. n. p. m.) nazwał Górą Kościuszki. Był pierwszym białym człowiekiem, który ją zdobył. „Szczególny wygląd tego wierzchołka uderzył mnie tak silnie przez swe podobieństwo do kopca w Krakowie, usypanego na grobie bohatera narodowego Kościuszki, że choć w cudzym kraju, na cudzej ziemi, ale wśród ludu ceniącego wolność i jej obrońców, nie mogłem powstrzymać się od tego, żeby nie nadać górze nazwy Mount Kościuszko” – pisał po latach w jednej ze swoich książek. U podnóża góry znajduje się tablica informująca o roli Strzeleckiego w jej zdobyciu.
W 1843 roku z powodu złego stanu zdrowia postanowił wrócić do Anglii. Dotarł tam po kilkunastu miesiącach, odwiedzając po drodze kolejne kraje. Na wyspach Brytyjskich pozostał już na stałe. Jego opracowania geologiczne w 1844 roku doceniło Królewskie Towarzystwo Geograficzne, a napisana po podróży książka The Physical Description of New South Wales and Van Diemen’s Land przez wiele lat była uważana za najbardziej wszechstronne i najlepsze opracowanie poświęcone Australii. W 1853 r. Strzelecki, jako trzeci Polak został członkiem prestiżowego The Royal Geographical Society of London. Po latach doceniono też jego odkrycie australijskiego złota. Sir Paweł Edmund Strzelecki uzyskał za to tytuł lorda na brytyjskim dworze. Królowa angielska dwukrotnie dekorowała go Komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego oraz Komandorią Orderu św. Michała i św. Jerzego.
Zmarł 6 października 1873 roku w swoim domu w Londynie, tam też został pochowany. Na jego cześć nazwano niewysokie góry w Australii Południowo-Wschodniej, a także rzekę w stanie Australia Południowa i prowadzącą obok jej koryta drogę. Nazwisko Strzeleckiego znajduje się także w nazwie gatunkowej jednej z australijskich odmian eukaliptusa i populacji koali żyjących niedaleko Melbourne. W listopadzie 1988 roku, w 150. rocznicę przybycia Strzeleckiego do Australii, w Jindabyne, liczącym kilka tysięcy mieszkańców miasteczku w Alpach Australijskich, wystawiono pomnik Pawła Edmunda Strzeleckiego. Nieopodal tego miejsca znajduje się zdobyta przez niego Góra Kościuszki.
Przez całe życie był nieszczęśliwie zakochany. Adyna, którą poznał pracując jako nauczyciel krótko po studiach, nie została jego żoną z powodu sprzeciwu ojca. Przez całe życie pisał do niej listy. Kiedy zdobył Górę Kościuszki, romantycznie wysłał jej kwiat rosnący na zboczach. Imieniem Adyny nazwał jeden z innych zdobytych przez siebie szczytów.
W 1997 roku szczątki podróżnika ekshumowano i przewieziono z Londynu do Poznania, gdzie spoczywa w krypcie zasłużonych na Wzgórzu Świętego Wojciecha. W 2015 roku polski podróżnik został także uhonorowany tablicą upamiętniającą pomoc, jakiej udzielił najuboższym Irlandczykom podczas wielkiego głodu w latach 1847-1848.
Tekst Jolanta Pawnik, dziennikarka i content menedżerka, autorka książek genealogicznych. Interesuje się historią, w swoich tekstach chciałaby przywrócić pamięć o ludziach, którzy tworzyli polską naukę i kulturę.
Projekt finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach konkursu Polonia i Polacy za granicą 2021-22 r.
*Publikacja wyraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Źródło DlaPolonii.pl
